Aydın ERİNCİK, Yüksek Lisans Öğrencisi, Yakındoğu Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Lefkoşa KKTC, e-posta: [email protected] ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0331-4430
Yrd. Doç. Dr. Hande ÇELİKAY SÖYLER, Yakındoğu Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Lefkoşa KKTC, e-posta: [email protected] ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6735-1321
Azime Işık GÜRBÜZ, Lisans Öğrencisi, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, İzmir, e-posta: [email protected] ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1982-4686
Öz Bu araştırmanın maksadı 9. Sınıf lise öğrencilerinde unsur kullanım bozuklukları ve unsur kullanım bozukluklarına tesir eden faktörlerin, his düzenleme maharetleri ve bağlanma tarzları ile ilgisinin incelenmesidir. Ek olarak, bu değişkenlerin hangi sosyodemografik değişkenlerden etkilendiği araştırılmıştır. Araştırma dataları şahsi Bilgi Formu, gençlerde Bağımlılık Profili Endeksi (BAPİ-E), Münasebet Ölçekleri Anketi (İÖA, Ergenler İçin His Düzenleme Ölçeği (EİDDÖ) kullanılarak elde edilmiştir. Ölçeklerden elde edilen datalar içindeki ilgiyi ortaya koyan ilişkisel tarama modelinin yer aldığı kesitsel çalışma modeli kullanılmıştır. Tahliller kararında gençlerde bağımlılık şiddeti arttıkça dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme stratejilerinin arttığı saptanmıştır. Bağımlılık şiddeti ile bağlanma tarzları içinde manalı bağlantı gözlenmemiştir. Bayan öğrencilerin erkek öğrencilere bakılırsa unsur kullanmasına yönelik daha şiddetli istek duydukları ve unsur kullanmasını bırakmaya yönelik motivasyonlarının daha yüksek olduğu saptanmıştır. Elde edilen sonuçlar literatürdeki bulgularla karşılaştırılarak tartışılmış, sonluluklar ve bu doğrultuda teklifler paylaşılmıştır.
Anahtar Sözler: Ergenlik, Husus kullanması, His Düzenleme, Bağlanma Tarzları Makale Gönderme Tarihi: 28.10.2022 Makale Kabul Tarihi: 00.00.2022 Önerilen Atıf: Erincik, A., Çelikay Söyler, H. ve Gürbüz, A. N. (2022). Dokuzuncu Sınıf Lise Öğrencilerinde Husus kullanmasının His Düzenleme ve Bağlanma Tarzları ile İlgisinin İncelenmesi, Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
2
Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences 2022, 5(12): ?-? DOI:10.26677/TR1010.2022. ISSN: 2667–422X Mecmua web sayfası: www.sobibder.org
RESEARCH PAPER
Examining the Relationship Between Substance use, Emotion Regulation and Attachment Styles in Ninth-Grade High School Students
Aydın ERİNCİK, MSc. Student, Near East University, Institute of Graduate Programs, Nicosia TRNC, e-mail: [email protected] ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0331-4430
Assistant Prof. Dr. Hande ÇELİKAY SÖYLER, Near East University, Faculty of Arts and Sciences, Nicosia TRNC, e-mail: [email protected] ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6735-1321
Azime Parıltı GÜRBÜZ, Undergraduate Student, Ege University, Faculty of Literature, İzmir, email: [email protected] ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1982-4686
Abstract This research aims to examine the relationship between substance use disorders, the factors affecting substance use disorders, emotion regulation, and attachment styles in ninth-grade high school students. Additionally, it was examined which sociodemographic variables influenced these variables. Personal Information Form, Addiction Profile Index in Adolescents (BAPI-E), Relationship Scales Questionnaire (IÖA), and Emotion Regulation Scale (EIDDÖ) were used. A cross-sectional study model with a relational model was used to identify the relationship between the variables. It was found that as the severity of addiction increases in adolescents, external dysfunctional emotion regulation strategies increase. No significant relationship was observed between the severity of addiction and attachment styles. It has been found that female students have a more severe desire for substance use than male students, and their motivation to quit substance use is higher. The results were compared with findings from the literature, limitations and recommendations were presented.
Keywords: Adolescence, Substance Use, Emotion Regulation, Attachment Styles. Received: 28.10.2022 Accepted: 00.00.2022 Suggested Citation: Erincik, A., Çelikay Söyler, H. and Gürbüz, A. N. (2022). Examining the Relationship Between Substance use, Emotion Regulation, and Attachment Styles in Ninth-Grade High School Students, Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 5(12): ?-?.
Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Parıltı GÜRBÜZ
3
GİRİŞ Ergenlik devri, çocukluk ile yetişkinlik ortası bir periyot olup fizikî, duygusal, bilişsel ve ruhsal açıdan birfazlaca değişikliğin süratli bir biçimde geliştiği fırtınalı bir periyottur (Santrock, 2014). Yaşanan tüm bu değişikliklere sağlıklı bir biçimde adapte olmak, bireyin daha sonraki süreçlerde tertipli bir hayat sürebilmesi için değer taşımaktadır. Lakin toplumsal etrafını keşfetme eğiliminde olan ergenler, yaşadığı fırtınalı sürecin tesiri ve toplumsal ortamın da katkısıyla alkol kullanması yahut yasal olmayan hususlara eğilim gösterebilmektedir (Baysan Otomobilci vd., 2017:136). ABD Hastalık Denetim ve Korunma Merkezleri (CDC) tarafınca ‘ergenlik’ 15-17 yaş aralığındaki bireyleri temsil etmektedir. (CDC, 2021). ötürüsıyla ergenler üzerine yapılan çalışmalar bu yaş aralığını kapsamaktadır. CDC tarafınca yayınlanan datalara göre liseye giden öğrencilerin %15’inin yasadışı ilaç kullandıkları, %14’ünün ise reçeteli opioidların berbata kullandığı görülmektedir (CDC, 2022). yıllar içerisinde yapılan çalışma neticelerina bakılırsa 8., 10., ve 12., sınıf öğrencilerinde alkol kullanmasının hayat uzunluğu prevelansı sırası ile %27, %49, ve %66 bulunmuştur. gençlerde husus kullanım yahut bağımlılık görülme sıklığı alkol için %2.7-8; Marijuana için %2.7-7; yasadışı ilaçlar için %2-9 aralığındadır. Ayrıyeten ergenlik çağında unsur kullanım bozukluğuna sahip olma, erkeklerde kızlara oranla daha yaygındır (espa ve ark., 2017). Alkol ve Öbür Uyuşturucu kullanmasına Yönelik Avrupa Okul Anketi Projesi’nin (ESPAD) 2019 yılında yayınlamış olduğu son raporda 35 Avrupa ülkesinden toplanan bilgilere bakılırsa 16 yaşına gelmiş öğrencilerde ömür uzunluğu husus kullanım prevalansı sigara için %41, elektronik sigara için %40, alkol için %79, yasadışı bir unsur için %17, uçucular için %7.2, yeni kuşak psikoaktifler için %3.4, ilaç berbata kullanması %9.2 olarak bulunmuştur (ESPAD, 2020:13-15tür). Ülkemizde ise ergenlikte husus kullanması üzerine yapılan en kapsamlı çalışmalar, genç nüfusun ayrıyeten incelendiği 2012 Türkiye Uyuşturucu Raporu’nda belirtilmiştir (Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi, 2012:58-59). Bu rapora bakılırsa husus kullanmasının hayat uzunluğu prevalansı 1995, 1998, 2001 ve 2003 senelerında sırası ile %4, %3.6, %3 ve %4 bulunmuştur. Esrar haricinde en az bir defa husus kullanım oranları 1995 ylında %1 ve 2003 yılında %3 olarak belirtilirken en az bir kere eroin kullanması ise 1998 yılında %1.6, 2001 yılında %2.1 olarak raporlanmıştır. bir daha tıpkı raporda yer alan, 2011 yılında büyük bir örneklem kümesi ile gerçekleştirilen araştırma sonuçları ise gençlerde ömürleri boyunca en az bir defa unsur kullananların oranının %1.5 olduğunu göstermektedir. Bu oran erkek öğrencilerde (%2.3) kız öğrencilere (%0.7) kıyasla daha yüksektir. Lise öğrencilerinde hayat uzunluğu unsur kullanması prevalansının incelendiği başka aktüel çalışmalarda adamların %24’ünün, kızların %7.7’sinin sigara kullandığı, sigara haricinde hayat uzunluğu unsur kullanması prevalansının ise erkeklerde %8.2, kızlarda %1.9 olduğunu göstermektedir. Sigara ve alkol kullanmasının incelendiği bir çalışmada bu oranlar sigara için %35 iken alkol için %18.7’dir (Akkuş vd., 2017:42-67). Ergenlikte unsur kullanmasını etkileyen hem kalıtımsal birebir vakitte çevresel biroldukça etken bulunmaktadır (Gray ve Squeglia, 2018:621). Merak, özenme ve akran kümesi içinde kabul edilebilir olma isteği en yaygın niçinler iken yaşanılan problemler ve cümbüş arayışı da ergenleri uyuşturucuya iten niçinler içinde gösterilmektedir (Hall vd., 2016:267; Gürçay, 2008:39; TÜBİM, 2020:30). Unsur kullanmasına sevk eden tüm bu etmenler karşısında bireyin sahip olduğu his düzenleme marifeti kıymetli bir rol oynamaktadır. His düzenleme, bireyin çeşitli durumlarda vermiş olduğu duygusal reaksiyonları bir hedefe ulaşabilmek için izleyebilme, denetimini yapabilme, kıymetlendirme ve değiştirebilme gücü manasına gelmektedir (Kıral, 2011:22). Bulunduğumuz durum ile kendi isteklerimiz uyuşmadığı vakit ise yaşanılan duyguyu etkilemek ve denetim altına alabilmek için his düzenleme stratejileri devreye girebilir. Bu stratejilere örnek olarak kaçınma, bilişsel bir daha kıymetlendirme, ruminasyon, kabul hareketleri örnek verilebilir (Mcrae ve Gross, 2020:2-3). Unsur kullanması ve his düzenleme üzerine yapılan çalışmaların incelendiği bir meta-analiz çalışmasında iki değişken içinde manalı bir
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
4
ilgi bulunduğu, his düzenlemede kuvvetlik çeken şahısların unsur kullanmasına daha yatkın olduğu kararına ulaşılmıştır (Weiss vd., 2022:1). Ayrıyeten öteki araştırmalarda alkol ve unsur kullanması olan ergenlerin his düzenlemede zorluk yaşadığı görülmüştür (Weinberg ve Klonsky, 2009:618; Wilens vd., 2013:6-7). Yatarak bağımlılık tedavisi nazarann bir küme hasta üzerine yapılan bir araştırmada his düzenleme mahareti açısından kendini yaralayan hastaların yaralamayanlara nazaran daha zorlandıkları, bilhassa olumsuz hisler karşısında davranışlarını denetim etmede ve his düzenleme stratejilerine ulaşmada kuvvetlik çektikleri görülmüştür. (Karagöz ve Dağ, 2015:10). His düzenleme ve husus kullanması alakasının kortizol hormonu ile birlikte incelendiği bir araştırmada, düşük kortizol reaktivitesi ve his düzenlemede kuvvetlik yaşamanın, ergenlikte unsur kullanmasına tesiri olduğu bulunmuştur (Poon vd., 2016:376). Bireylerin alkol-madde kullanmasına yönelmelerinde olumsuz hislerden kaçınma, bunlara katlanma ve bunları düzenlemede yaşadıkları kuvvetliklerin kıymetli bir tesiri olurken (Baker vd., 2004), yaşanan bu kuvvetlikler alkol-madde kullanma isteğini artırmaktadır (Willinger vd., 2002:611; Falk vd., 2008). Ayrıyeten çocukluk devrinde yaşanan travmalar ve buna bağlı olarak oluşan olumsuz hislerden kurtulma ismine da ergen, alkol-madde kullanmasına yönelebilmektedir. His düzenleme marifetlerinin geliştirilmesi, bireydeki alkol-madde kullanım bozukluğunun tedavisinde tesirli bir formüldür (Berking vd., 2011). Unsur kullanması üzerinde aile yaşantısı da kıymetli bir çevresel faktördür. Bu noktada erken çocuklukta bakım veren ile kurulan bağlanma tarzı büyük ehemmiyet taşır. Bağlanma Kuramı’na bakılırsa (Bowlby, 1969) bebek, hayatın birinci senelerında yakınlık arayışına girer. Bakım vereni ona bu yakınlığı gösterir ve ona inançlı bir üs sağlayabilirse bebek telaşa kapılmadan dünyayı keşfedebilir. Akabinde bakım veren bireye dönerek onunla inançlı bir bağ kurar. Bu durum bununla birlikte his düzenleme maharetinin gelişmesine katkı sağlar. Lakin inançlı üssün sağlanamadığı durumlarda bebek endişe ve tasaya kapılır ve inançlı bir bağlanma gerçekleşemez. Bu bağlanma bireyin ergenlik ve yetişkinlik periyotları boyunca devam eder ve farklı münasebetlere aktarılabilir. Bowlby, inançlı bağlanmanın olmadığı durumlarda ayrılma anksiyetesi oluştuğundan bahseder. Akabinde Mary Ainsworth Ugandalı bebekler ile yapmış olduğu deher neysel çalışmalar kararında “güvenli”, “kaçıngan” yahut “kaygılı” olmak üzere üç farlı bağlanma tarzı tanımlar (Bretherton, 1992; Ainsworth vd., 2015). çabucak sonrasında Bartholomew ve Horowitz (Bartholomew ve Horowitz, 1991) yetişkinliğe yönelik “güvenli bağlanma”, “saplantılı bağlanma”, “korkulu bağlanma” ve “kayıtsız bağlanma” olmak üzere dört farklı bağlanma tarzı tanımlar. İnançsız bağlanmaya sahip şahıslar hislerini düzenlemede, gerilimle başa çıkmada ve alakalarını yürütmekte zorluk yaşayabilirler (Schindler, 2019). İnançlı bağlanmış bireyler hislerini tabir etmede ve düzenlemede başarılı olurken, kaçıngan bağlanan bireyler hislerini bastırabilir, korkulu bağlananlar ise tersine hislerini abartabilirler. bu biçimde durumlarda hisleri ve gerilimle baş etme, yakınlık ve münasebet muhtaçlığını karşılamak için psikotropik ilaçlara başvurmak cazip gelebilir. Schindler (2019) tarafınca yayınlanan derleme makalede ergen ve yetişkinler üzerinde yürütülen unsur kullanım bozukluğu ve bağlanma alakasının incelendiği 34 kesitsel, 3 boylamsal çalışmanın sonuçları toplanmıştır. Kesitsel çalışmaların sonuçları gösteriyor ki bağlanma ile husus kullanım bozukluğu içinde bir bağ bulunmaktadır. Ayrıyeten boylamsal çalışmalar inançsız bağlanma cinslerinin unsur kullanım bozukluğu bakımından risk oluşturduğunu göstermektedir. Becoña ve arkadaşlarının (2014) ortaya koymuş olduğu mate tahlil çalışmasında ise 1980 ile 2010 içindeki toplam 140 ampirik makale ve 8 derleme incelenmiştir. Çalışma kararında inançsız bağlanma unsur kullanması için bir risk faktörü olarak bulunurken, inançlı bağlanmanın da esirgeyici bir faktör olarak yer alabileceği rapor edilmiştir. Bu meta tahlil çalışmalarına ek olarak yapılan birfazlaca araştırma unsur kullanması ve bağlanma tarzı içinde manalı bir bağlantı olduğunu göstermekte (Aydoğdu ve Olcay Çam, 2013:142; Cömert ve Ögel, 2014:32). Ayrıyeten unsur kullanım bozukluğu görülme
Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Işık GÜRBÜZ
5
sıklığı, inançlı bağlanma puanları yüksek olan kümede daha düşük bulunmuştur (Cornellà-Font vd., 2020:24). Özet olarak, literatürdeki datalar husus kullanmasının, his düzenleme (Weiss, 2022 ; Weinberg ve Klonsky, 2009; Wilens vd., 2013; Karagöz ve Dağ, 2015; Poon vd., 2016; Baker vd., 2004; Willinger vd., 2002; Falk vd., 2008; Berking vd., 2011) ve bağlanma tarzı ile içinde ilgi olduğunu göstermektedir (Schindler, 2019; Becoña, 2014; Aydoğdu ve Olcay Çam, 2013; Cömert ve Ögel, 2014; Cornellà-Font vd., 2020).
Araştırmanın Emeli ve Ehemmiyeti Mevcut çalışmada gençlerde husus bağımlılığının his düzenleme stratejileri ve bağlanma tarzları ile münasebeti incelenmiştir. His düzenlemenin 4 alt kümede incelenmesi ile alana ayrıntılı bilgi sağlanması hedeflenmiştir. Buna ek olarak unsur kullanması sosyodemografik değişkenler ele alınarak incelenmiştir. Araştırma sonuçlarının gelecekteki araştırmalar için kıymetli bir bilgi kaynağı olacağı düşünülmektedir.
YOL Örneklem Bu araştırmanın kozmosu İzmir ili Konak İlçesi Çınarlı Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi 9. sınıf öğrencileridir. Araştırma kümesi, yaş ortalaması 15,16 (Ss= .42) olan 30’u bayan ve 264’ü erkek toplam 294 lise öğrenciden oluşmaktadır.
Data Toplama Araçları Araştırma değişkenlerine yönelik data elde etmek maksadıyla şahsi Bilgi Formu, gençlerde Bağımlılık Profili Endeksi (BAPİ-E), Münasebet Ölçekleri Anketi (İÖA), Ergenler İçin His Düzenleme Ölçeği (EİDDÖ) kullanılmıştır.
şahsi Bilgi Formu İştirakçilerin demografik ayrıntılarını elde etmek maksadıyla uygulanmış olan şahsi bilgi formunda sosyodemografik ayrıntıları araştıran sorular yer almaktadır.
Bağımlılık Profili Endeksi BAPİ-E Ölçeği alkol ve unsur kullanan bireylerin husus kullanmasına bağlı gelişen sorunları hayli boyutlu olarak pahalandırmak emeliyle Prof. Dr. Kültegin ÖGEL ve arkadaşları tarafınca geliştirilmiştir. Ölçek 37 unsur ve ‘Madde kullanım özellikleri, Bağımlılık teşhis ölçütleri, Unsur kullanmasının kişinin hayatına tesiri, Şiddetli istek ve Husus kullanmayı bırakma motivasyou’ olmak üzere 5 alt ölçekten oluşmaktadır (Ögel vd., 2012a). BAPİ toplam puanı ise bağımlılık şiddetini kıymetlendirmek için kullanılmaktadır (Ögel vd., 2012b:10). Cronbach alfa katsayısı tüm ölçek için 0.89 ve alt ölçekler için 0.63-0.86 içinde saptanmıştır. Madde-toplam puan korelasyon katsayıları 0.42-0.89 içindedır. Tüm ölçek için Spearman Brown korelasyon katsayısı 0.83 bulunmuştur. Açıklayıcı faktör tahlili kararında 4 faktör elde edilmiş, bu faktörlerin toplam varyansın %52.39’unu temsil ettiği kararına ulaşılmıştır. BAPİ şiddetli istek alt ölçeği
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
6
PAAÖ/PMAÖ, motivasyon alt ölçeği ise SOCRATES ile bağıntılı bulunmuştur. Bu çalışma için iç fiyatlık katsayısı .88 bulunmuştur. BAPİ toplam puanı ile MATT ortalama puanı ve ASI Ölçeği’nin tıbbi durum, unsur kullanması, yasal durum ve aile-sosyal münasebetler alt başlıklarının bileşik puanlarının alakalı olduğu gözlenmiştir. ROC eğrisi altında kalan alan 0.90, 4 puan için kesme noktasında hassaslık 0.88 ve özgüllük ise 0.78 olarak bulunmuştur.
Alaka Ölçekleri Anketi Yetişkin bağlanma tarzlarını ölçmek hedefiyle kullanılan Alaka Ölçekleri Anketi, Griffin ve Bartholomew (1994) tarafınca geliştirilmiş ve Sümer ve Güngör (1999) tarafınca Türkçe’ye uyarlanmıştır. 7’li Likert ölçeği kullanılarak oluşturulmuş toplam 30 maddeyi kapsamaktadır. Ölçek hususları “1=Beni hiç tanımlamıyor”, “7= Külliyen beni tanımlıyor” biçimindedir. Ölçek, inançlı, dehşetli, saplantılı ve kayıtsız bağlanma olmak üzere 4 alt boyuttan oluşmaktadır. Bu alt boyutları ölçmeyi amaçlayan hususların toplanması ve bu toplamın her bir ölçek alt ölçekteki husus sayısına bölünmesi ile dört bağlanma stilini yansıtan daima puanlar elde edilmiştir. Ölçeğin yapı geçerliliğinin belirlenmesi için faktör tahlili gerçekleştirilmiş ve öz kıymeti 1’den yüksek olan 2 faktör bulunmuştur. Alt boyutlarda güvenirlik katsayısı, .41 ve .71 içindedır. Amerikan örneklemiyle kıyaslanması kararında, Türk örnekleminden elde edilen dataların sağlam ve geçerli olduğu kararına ulaşılmıştır. Test yeniden test güvenirliği .54 ile .78 içinde ve iç fiyatlık katsayısı .27 ile .61 kıymeti içinde saptanmıştır.
Ergenler İçin His Düzenleme Ölçeği (EİDDÖ) (The Regulation of Emotions Questionnaire, REQ): Phillips ve Power (Philips ve Power, 2007) tarafınca geliştirilen bu ölçek, ergenlerin his düzenleme stratejilerini belirlemek maksadıyla kullanılmaktadır ve 2014 yılında Türkçe’ye uyarlanmıştır (Duy ve Yıldız, 2014). Ölçeğin yapı geçerliğini ölçmek için uygulanan açıklayıcı ve doğrulayıcı faktör tahlilleri kararında ölçeğin özgün halinde olduğu üzere dışsal fonksiyonel olmayan, içsel fonksiyonel olmayan, içsel fonksiyonel ve dışsal fonksiyonel olmak üzere 4 boyutlu bir yapıya sahip olduğu ve 4. unsur haricinde başka unsurların modele uygun olduğu gözlenmiştir. Ölçeğin uygunluk geçerliliğini test etmek gayesiyle 190 öğrenciden toplanan dataların tahlili kararında, his düzenleme stratejileri ile ilgili değişkenler içinde manalı bağlar olduğu bulunmuştur. Ölçeğin iç tutarlılık katsayısı sırasıyla dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme alt boyutu için .76, içsel fonksiyonel olmayan his düzenleme alt boyutu için .68, içsel fonksiyonel his düzenleme alt boyutu için .74, ve dışsal fonksiyonel his düzenleme alt boyutu için .57 olarak hesaplanmıştır. Ölçeğin güvenirliği son olarak test-yeniden test metodu kullanılarak 175 öğrenciye iki hafta orta ile testin uygulanması yoluyla ölçülmüş ve içsel fonksiyonel his düzenleme alt boyutu için .51, dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme alt boyutu için .70, içsel fonksiyonel olmayan his düzenleme alt boyutu için .56 ve dışsal fonksiyonel his düzenleme alt boyutu için .52 olarak bulunmuştur. Tahliller kararında, ölçeğin geçerlik ve güvenirliğinin gençlerde his düzenlemeyi ölçmede kâfi seviyede olduğu saptanmıştır. Mevcut çalışmada ise iç tutarlılık katsayıları 4 alt ölçek için .71-.87 içinde bulunmuştur.
Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Işık GÜRBÜZ
7
Süreç Araştırmada gençlerde husus kullanması, bağlanma tarzları ve his düzenleme içindeki ilgiyi örneklem hakkında anlık bilgi edinebilmek hedefiyle kesitsel araştırma yolu kullanılmıştır. Örneklem seçimi için hedefli örnekleme cinslerinden biri olan ve cihanı temsil eden ortalama bir durumun seçilmesi olarak tanımlanan tipik durum örnekleme yolu uygulanmıştır (Büyüköztürk vd., 2012:92). 2019 yılı Şubat ayında Yakındoğu Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulu’na başvurulmuş, YDU/SB/2018/328 proje numarası ile etik heyet müsaadesi alınmıştır. Etik heyet müsaadesinin alınmasının akabinde İzmir Konak İlçe Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nden 12 Şubat 2019 tarihindeki ve 3066759 sayılı müsaade yazısı ile uygulama müsaadesi alınmış, Çınarlı Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi 9. Sınıf öğrencilerine istekli onam formları dağıtılarak imzalarının alınmasından daha sonra uygulamaya geçilmiştir. Uygulamalar araştırmacı ve bir rehber öğretmen eşliğinde 9. Sınıf öğrencilerinin yer aldığı sınıflarda 40 dakikalık bir ders saati müddetince küme uygulamaları formunda gerçekleştirilmiştir.
İstatistiksel Tahlil Araştırmanın temel ve alt hipotezlerinin tahlil edilebilmesi için olağanlık var iseyımları incelenmiş ve sonuçlar Tablo 1’de sunulmuştur. Tablo 1. Araştırmada Ele Alınan Değişkenlerin Puan Ortalamaları ve Olağanlık var iseyımlarına Ait Betimsel İstatistikler Değişkenler N 𝐗 ” Ss Skew Kurtosis 1. MKÖ 294 0.09 0.30 5.322 31.241 2. MT 294 0.37 1.74 6.662 54.036 3. MYE 294 0.34 1.90 8.256 80.559 4. MŞİ 294 0.09 0.46 5.992 37.648 5. MBM 294 0.19 0.81 4.142 15.769 6. BAPİ-ET 294 0.46 1.74 5.521 31.569 7. İİDD 294 13.77 4.50 -.639 -.345 8. İİODD 294 11.67 4.91 .729 -.022 9. DİDD 294 10.21 4.13 .356 -.482 10. DİODD 294 9.34 4.07 1.336 1.610 MKÖ: Husus kullanım özellikleri, MT:Tanı, MYE:Yaşam üstüne tesirleri, MŞİ: Şiddetli istek, MBM: Motivasyon, BAPİ-ET: Bağımlılık Şiddeti Toplam Puanı, İİDD: İçsel fonksiyonel his düzenleme, İİODD: İçsel fonksiyonel olmayan his düzenleme, DİDD: Dışsal fonksiyonel his düzenleme, DİODD: Dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme
Tablo 1 incelendiğinde olağanlık var iseyımını test etmek emeliyle kullanılan istatistiksel teknikler içinde yer alan çarpıklık-basıklık katsayıları his düzenleme stratejilerinin tüm alt boyutları için -2.0 ve +2.0 aralığında bedel alırken; unsur bağımlılığı indeksi alt boyut ve toplam puanları açısından bu aralıkta bedel almadığı görülmektedir. Kurtosis ve Skewnes kıymetlerine göre ölçeklerden elde edilen puan ortalamaların olağan dağılım gösterip göstermediğine ait farklı kıymet aralıkları bulunmakla bir arada; kimi araştırmacılar (George ve Mallery, 2010) ± 2.0 aralığında alınan pahaların olağanlık var iseyımını sağlamada kabul edilebilir olduğunu belirtmektedir. Bu çalışmada spesifik husus kullanan bir kümeyle çalışılmadığı, yalnızca aşikâr bir okul tipinden ve belirli bir seviyeden öğrenci seçildiği için unsur bağımlılık profillerinden elde edilen puan ortalamalarında olağanlık var iseyımının sağlanamadığı düşünülmektedir.
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
8
“Ergenlerin unsur bağımlılığı ve his düzenleme stratejileri içindeki bağlantının incelenmesi” maksadıyla Spearman Sıra Korelâsyon Katsayısı hesaplanmıştır. Ergenlerin unsur bağımlılığı profil indeksi alt boyut ve toplam puanlarının bağlanma tarzları ve yaşanılan aile ortamına bakılırsa manalı farklılık gösterip göstermediğinin incelenmesi maksadıyla Kruskal-Wallis H testi kullanılırken; bu puanların cinsiyete bakılırsa manalı farklılık gösterip göstermediğinin incelenmesi hedefiyle Mann-Whitney U testi uygulanmıştır. Ayrıyeten, ergenlerin his düzenleme ölçeğinden elde ettikleri alt boyut puanlarının cinsiyet değişkenine göre manalı farklılık gösterip göstermediğinin incelenmesi gayesiyle bağımsız örneklemlerde t-testi kullanılmıştır. BULGULAR İştirakçilerin sosyodemografik özelliklerine dair bilgi veren Tablo 2 incelendiğinde, araştırma kümesini oluşturan iştirakçilerin 30’u (%10.2) bayan, 264’ü (%89.8) erkektir. Toplam 294 öğrenciden elde edilen datalar incelendiğinde meslek lisesine devam eden 9. sınıf öğrencilerin 105’inin (%35.7) gelir dağılımı açısından algılanan sosyoekonomik seviyesinin düşük olduğu, 103’ünün (%35.0) orta seviyede olduğu ve 86’sının (%29.3) yüksek sosyo ekonomik seviyeye sahip olduğu anlaşılmaktadır. Araştırma kümesindeki öğrencilerin 100’ü (% 34.0) çalışıyor 194’ü (%66.0) ise çalışmıyordur. 239 (%81.3) öğrenci ebeveyniyle bir arada yaşarken 55 (%18.7) öğrenci ise ebeveyn yoksunluğu yaşamaktadır. Öğrenciler aile yapılarına nazaran incelendiğinde ise 226 (%76.9) öğrenci çekirdek aile, 26 (%8.8) öğrenci geniş aile, 32 (%10.9) öğrenci tek ebeveynle 10 (%3.4) öğrenci ise aile büyükleriyle yaşamaktadır. Bağlanma tarzları açısından ise 80 (%27.2) öğrenci inançlı bağlanma 65 (%22.1), öğrenci kaygılı bağlanma 51 (%17.3) öğrenci, saplantılı bağlanma 98 (%33.3) öğrenci ise, kayıtsız bağlanma tarzına sahip olarak görülmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin 42’si (%14.3) daha evvel psikolojik/psikiyatrik yardım almış, 252’si (%85.7) ise rastgele bir psikolojik/psikiyatrik yardım almamıştır. Tablo 2. Araştırma Kümesinin Demografik Özelliklerine Ait Betimsel İstatistikler
Demografik Özellikler Kümeler N Cinsiyet Bayan 30 10.2 Erkek 264 89.8
Sosyo-Ekonomik Seviye
Düşük 105 35.7 Orta 103 35.0 Yüksek 86 29.3
Çalışma Durumu
Çalışıyor 100 34.0 Çalışmıyor 194 66.0 Ebeveyn beraberlik Durumu Ebeveyn beraberliği 239 81.3 Ebeveyn Yoksunluğu 55 18.7
Yaşanılan Aile Ortamı
Çekirdek Aile 226 76.9 Geniş Aile 26 8.8 Tek Ebeveynle 32 10.9 Aile Büyükleriyle 10 3.4
Bağlanma Tarzları
İnançlı Bağlanma 80 27.2 Dehşetli Bağlanma 65 22.1 Saplantılı Bağlanma 51 17.3 Kayıtsız Bağlanma 98 33.3
Psikolojik/Psikiyatrik Yardım Alma Durumu
Evet 42 14.3 Hayır 252 85.7 Toplam 294 100.0
%
Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Parıltı GÜRBÜZ
9
Bu çalışmada ergenlerin bağımlılık şiddet puanlarını belirlemek maksadıyla kullanılan bağımlılık profili indeksi envanterinin bu araştırmanın çalışma kümesi için olağanlık var iseyımlarını sağlamaması niçiniyle nonparametrik tahlil tekniklerinden faydalanılmıştır. Bu doğrultuda, ergenlerin unsur bağımlılığı profil indeksleri alt boyut ve toplam puanlarının bağlanma tarzlarına nazaran incelenmesine yönelik olarak nonparametrik testler içerisinde yer alan ilgisiz ölçümler için Kruskal Wallis H-Testi hesaplanmış olup sonuçlar Tablo 3’te rapor edilmiştir. Tablo 3. Bağımlılık Profili İndeksi Alt Boyut ve Toplam Puanlarının Bağlanma Tarzlarına bakılırsa İncelenmesine Yönelik Kruskal Wallis H-Testi sonuçları
Bağlanma tarzları
N Xort Ss S.ort H p
MKÖ İnançlı 80 0.13 0.43 147.90 .554
.907 Dehşetli 65 0.05 0.15 142.39 Saplantılı 51 0.10 0.32 147.41 Kayıtsız 98 0.09 0.22 150.61 MT İnançlı 80 0.36 1.50 150.23 .451
.930 Endişeli 65 0.27 1.25 145.45 Saplantılı 51 0.50 2.70 146.55 Kayıtsız 98 0.39 1.58 147.13 MYE İnançlı 80 0.37 1.78 151.71 3.268
.352 Endişeli 65 0.27 1.01 151.61 Saplantılı 51 0.49 3.22 139.58 Kayıtsız 98 0.28 1.51 145.46 MŞİ İnançlı 80 0.07 0.41 148.90 .744
.863 Kaygılı 65 0.04 0.27 146.89 Saplantılı 51 0.07 0.44 143.88 Kayıtsız 98 0.13 0.60 148.64 MBM İnançlı 80 0.15 0.08 147.43 .277
.964 Dehşetli 65 0.17 0.09 147.72 Saplantılı 51 0.15 0.09 145.14 Kayıtsız 98 0.26 0.09 148.64 BAPİ-ET İnançlı 80 1.61 0.18 148.30 .197
.978 Endişeli 65 1.08 0.13 147.45 Saplantılı 51 2.24 0.31 143.58 Kayıtsız 98 1.92 0.19 148.92 MKÖ: Unsur kullanım özellikleri, MT: Teşhis, MYE:Yaşam üstüne tesirleri, MŞİ: Şiddetli istek, MBM: Motivasyon, BAPİ-ET: Bağımlılık Şiddeti Toplam Puanı *p< ,05 , **p< ,01 Tablo 3’te görüldüğü üzere, Ergenlerin unsur bağımlılığı seviyelerini ortaya koymayı amaçlayan bağımlılık indeksi alt boyut ve toplam puanları, inançlı, kaygılı, saplantılı ve kayıtsız olarak sınıflandırılan bağlanma tarzlarına bakılırsa manalı bir biçimde farklılaşmamaktadır (p> .05). Tablo 4 incelendiğinde araştırma kümesini oluşturan ergenlerin unsur kullanmasına yönelik şiddetli istek (U= 3502.00, p< .05) ve unsur kullanmasını bırakmaya yönelik motivasyon (U= 3410.50, p< .05) alt boyutlarından elde ettikleri puanların, cinsiyete göre manalı bir biçimde farklılaştığı bulgusuna ulaşılırken; husus kullanım özellikleri, teşhis, unsur kullanmasının hayat üzerine tesirleri ve BAPİ-E toplam puanının cinsiyet değişkenine bakılırsa manalı bir biçimde farklılaşmadığı bulgusuna ulaşılmaktadır (p> .05). Husus kullanmasına yönelik şiddetli istek ve husus kullanmasını bırakmaya yönelik motivasyon alt boyutlarının cinsiyete nazaran farklılaşmasının kaynaklarının incelenmesi için sıra ortalamaları puanlarına bakıldığında bayan öğrencilerin erkek öğrencilere bakılırsa hem şiddetli istek birebir vakitte motivasyon alt boyutlarından daha yüksek puanlar aldığı gözlenmektedir. Buna nazaran bayan öğrencilerin erkek öğrencilere bakılırsa unsur kullanmasına yönelik daha şiddetli istek duymakta oldukları söylenebileceği üzere; bir daha bayan öğrencilerin erkek öğrencilere nazaran husus kullanmasını bırakmaya yönelik motivasyonlarının daha yüksek olduğu söylenebilir.
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
10
Tablo 4. Bağımlılık Profili İndeksi Alt Boyut ve Toplam Puanlarının Cinsiyete nazaran İncelenmesine Yönelik Mann Whitney U-Testi sonuçları
Küme n SO ST U z p MKÖ Bayan 30 155.25 4657.50 3727.50 -.647 .518 Erkek 264 146.62 38707.50 MT Bayan 30 162.28 4868.50 3516.50 -1.886 .059 Erkek 264 145.82 38496.50 MYE Bayan 30 157.93 4738.00 3647.00 -1.393 .164 Erkek 264 146.31 38627.00 MŞİ Bayan 30 162.77 4883.00 3502.00 -2.439 .015* Erkek 264 145.77 38482.00 MBM Bayan 30 165.82 4974.50 3410.50 -2.730 .006* Erkek 264 145.42 38390.50 BAPİ-ET Bayan 30 160.25 4807.50 3577.50 -1.018 .308 Erkek 264 146.05 38557.50 MKÖ: Husus kullanım özellikleri, MT: Teşhis, MYE: Hayat üstüne tesirleri, MŞİ: Şiddetli istek, MBM: Motivasyon, BAPİ-ET: Bağımlılık Şiddeti Toplam Puanı *p< ,05 , **p< ,01 Tablo 5. Bağımlılık Profili İndeksi Alt Boyut ve Toplam Puanlarının Aile Ortamına bakılırsa İncelenmesine Yönelik Kruskal Wallis H-Testi sonuçları Bağlanma tarzları
n Xort Ss S.ort H p
Manalı fark
MKÖ
Çekirdek Aile 226 0.06 0.23 140.72
18.370
.000**
1-4 2-4 3-4
Geniş Aile 26 0.28 0.66 157.15 Tek Ebeveyn 32 0.09 0.20 161.56 Aile Büyükleriyle 10 0.23 0.34 230.55
MT
Çekirdek Aile 226 0.16 0.80 144.69
4.670
.198
—
Geniş Aile 26 2.00 4.70 162.56 Tek Ebeveyn 32 0.60 1.84 155.23 Aile Büyükleriyle 10 0.30 0.94 147.00
MYE
Çekirdek Aile 226 0.15 1.03 144.36
5.890
.117
—
Geniş Aile 26 1.50 4.90 162.56 Tek Ebeveyn 32 0.54 1.81 156.70 Aile Büyükleriyle 10 0.90 2.84 149.20
MŞİ
Çekirdek Aile 226 0.03 0.21 144.38
10.133
.017*
1-2
Geniş Aile 26 0.53 1.20 167.35 Tek Ebeveyn 32 0.06 0.24 151.55 Aile Büyükleriyle 10 0.30 0.94 153.35
MBM
Çekirdek Aile 226 0.13 0.68 144.92
4.791
.188
—
Geniş Aile 26 0.57 1.39 159.77 Tek Ebeveyn 32 0.31 0.99 154.73 Aile Büyükleriyle 10 0.20 0.63 150.80
BAPİ-ET
Çekirdek Aile 226 0.26 1.00 141.25
12.869
.005*
1-4 2-4
Geniş Aile 26 1.90 4.38 151.81 Tek Ebeveyn 32 0.64 1.43 167.00 Aile Büyükleriyle 10 0.82 2.41 215.25 MKÖ: Unsur kullanım özellikleri, MT: Teşhis, MYE:Yaşam üstüne tesirleri, MŞİ: Şiddetli istek, MBM: Motivasyon, BAPİ-ET: Bağımlılık Şiddeti Toplam Puanı *p< ,05 , **p< ,001
Tablo 5 incelendiğinde, araştırma kümesini oluşturan ergenlerin bağımlılık şiddetini ortaya koymayı amaçlayan bağımlılık indeksi alt boyutları içinde yer alan husus kullanım tanısı, husus kullanmasının ömür üzerine tesiri ve husus kullanmasını bırakmaya yönelik motivasyon puanları yaşanılan aile ortamı değişkenine bakılırsa manalı bir biçimde farklılaşmamaktadır (p> .05). Ergenlerin husus kullanım özellikleri puanları, yaşanılan aile ortamı değişkenine bakılırsa istatistiksel olarak manalı bir biçimde farklılık göstermektedir (H=18.370, p< .001). Bu manalı
Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Parıltı GÜRBÜZ
11
farklılığın hangi boyutlar içinde olduğunun belirlenmesi için dört farklı kategoride sınıflandırılan aile ortamları kendi ortalarında ikili olarak tekrar sınıflandırılmış ve her ikili sınıf için Mann Whitney U testi kullanılarak manalı farkın kaynakları incelenmiştir. Mann Whitney U-testi sonuçları aile büyükleriyle yaşayan ergenlerin (SO=188.20) çekirdek ailesiyle birlikte yaşayan ergenlere bakılırsa (SO=115.42) husus kullanım seviyelerinin daha yüksek olduğunu göstermektedir. Benzeri biçimde, aile büyükleriyle bir arada yaşayan ergenlerin (SO=24.40) geniş aileyle yaşayan ergenlere göre (SO=16.23) husus kullanım özellikleri alt boyutundan elde ettikleri puan ortalamaları daha yüksektir. bir daha husus kullanım seviyeleri alt boyutu için aile büyükleri ile yaşayan ergenlerin (SO=28.95) tek ebeveynle yaşayan ergenlere bakılırsa (SO=19.17) ortalama puanlarının daha yüksek olduğu kararına ulaşılmıştır. bir daha, Tablo 4 incelendiğinde ergenlerin husus kullanmasına yönelik şiddetli istek puanları yaşanılan aile ortamı değişkenine bakılırsa istatistiksel olarak manalı bir biçimde farklılaşmaktadır (H=10.133, p< .05). Benzeri biçimde, manalı çıkan farklılığın kaynağını incelemek emeliyle aile ortamı alt kümeleri kendi ortalarında ikili olarak yeniden sınıflandırılmış ve her ikili sınıf için Mann Whitney U testi uygulanmıştır. Tahlil sonuçları, yalnızca geniş ailesiyle bir arada yaşayan ergenlerin (SO=144.06) çekirdek ailesiyle birlikte yaşayan ergenlere nazaran (SO=124.48) 71 şiddetli istek alt boyutundan elde ettikleri puan ortalamalarının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Tablo 4’e nazaran, ergenlerin BAPİ-E toplam puanlarının yaşanılan aile ortamı değişkenine göre istatistiksel olarak manalı farklılık göstermektedir (H=12.869, p< .05). Aile ortamları kendi ortalarında ikili olarak tekrar sınıflandırılarak Mann Whitney U-testi uygulandığında, aile büyükleriyle yaşayan ergenlerin (SO=176.15) çekirdek ailesiyle bir arada yaşayan ergenlere bakılırsa (SO=115.96) BAPİ-E toplam puanlarının daha yüksek olduğu kararına ulaşılmıştır. Misal biçimde, aile büyükleriyle birlikte yaşayan ergenlerin (SO=24.00) geniş aileyle yaşayan ergenlere bakılırsa (SO=16.38) BAPİ-E toplam puan ortalamaları daha yüksektir. Tablo 6. His Düzenleme Alt Boyut Puanlarının Cinsiyete nazaran İncelenmesine Yönelik t-Testi sonuçları N 𝐱 $ SS sd t P İçsel Fonksiyonel
His Düzenleme Bayan 30 13.84 4.48 292 0.091 .928 Erkek 264 13.76 4.52 İçsel Fonksiyonel Olmayan His Düzenleme Bayan 30 14.66 5.12 292 3.459 .001* Erkek 264 11.27 4.77 Dışsal Fonksiyonel His Düzenleme Bayan 30 11.26 4.21 292 1.446 .157 Erkek 264 10.09 4.11 Dışsal Fonksiyonel Olmayan His Düzenleme Bayan 30 10.08 4.57 292 0.945 .351 Erkek 264 9.25 4.01 p Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
12
Tablo 7. Araştırmada Ele Alınan Değişkenler içindeki Bağlantının Belirlenmesine Yönelik Spearman Korelâsyon Tahlili sonuçları
N 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. MKÖ 294 —
2. MT 294 .499** —
3. MYE 294 .373** .580** —
4. MŞİ 294 .343** .589** .665** —
5. MBM 294 .379** .526** .609** .707** —
6. BAPİ-ET 294 .877** .590** .547** .478** .524** —
7. İİDD 294 .089 .012 .045 .000 .041 .079 —
8. İİODD 294 .283** .247** .223** 180** .195** .274** .241** —
9. DİDD 294 .111 .032 .042 .022 .107 .106 .517** .396** —
10. DİODD 294 .351 .247** .147* .126* .133* .344** .214** .631** .336** — MKÖ: Husus kullanım özellikleri, MT: Teşhis, MYE:Yaşam üstüne tesirleri, MŞİ: Şiddetli istek, MBM: Motivasyon, BAPİ-ET: Bağımlılık Şiddeti Toplam Puanı, İİDD: İçsel fonksiyonel his düzenleme, İİODD: İçsel fonksiyonel olmayan his düzenleme, DİDD: Dışsal fonksiyonel his düzenleme, DİODD: Dışsal fonksiyonel olmayan his düzenlemep Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Parıltı GÜRBÜZ
13
Korelasyon neticelerina nazaran, araştırma kümesini oluşturan ergenlerin bağımlılık indeksi alt boyutları ve toplam BAPİ-E puanları içinde müspet tarafta ve manalı bağlantılar olduğu gözlenmiştir (p .05). İçsel fonksiyonel olmayan his düzenleme puanları ile unsur kullanım özellikleri (r(294) = .28, p< .001), teşhis (r(294) = .24, p< .001), unsur kullanmasının ömür üstüne tesirleri (r(294) = .22, p< .001), husus kullanmasına yönelik şiddetli istek (r(294) = .18, p< .001), husus kullanmasını bırakmaya yönelik motivasyon (r(294) = .19, p< .001) ve bağımlılık şiddeti toplam puanları (r(294) = .27, p< .001) içinde olumlu istikamette, düşük seviyede ve manalı ilgiler saptanmıştır. Ayrıyeten, iştirakçilerin dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme puanları ile teşhis (r(294) = .24, p< .001), unsur kullanmasının ömür üstüne tesirleri (r(294) = .14, p< .001), husus kullanmasına yönelik şiddetli istek (r(294) = .12, p< .001), unsur kullanmasını bırakmaya yönelik motivasyon (r(294) = .13, p< .001) ve bağımlılık şiddeti toplam puanları (r(294) = .34, p< .001) içinde müspet istikamette, düşük seviyede ve manalı bağların olduğu anlaşılmaktadır. Lakin, ergenlerin dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme puanları ile unsur kullanım özellikleri (r(294) = .35, p>.05) içinde istatistiksel olarak manalı bir farklılaşma bulunmamıştır. Buna göre, ergenlerin husus kullanım özellikleri hariç olmak üzere unsur kullanmasını tanımlayacak bağımlılık indeksi kriterleri alt boyutlarından elde ettikleri puanlar arttıkça, dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme puanlarının arttığı söylenebilir.
TARTIŞMA, SONUÇ ve TEKLİFLER Bu araştırmada iki temel sorun incelenmiştir. Öncelikle ‘Ergenlerin husus bağımlılığı şiddeti ve his düzenleme stratejileri içinde istatistiksel olarak manalı alakalar var mıdır?’ sorusuna karşılık bulmak için yapılan tahliller kararında manalı bir bağa rastlanmıştır. Elde edilen bu bulgu literatür ile tutarlılık göstermektedir (Weinberg vd., 2009; Wilens vd., 2013; Berking vd., 2011). Bu bağ incelendiğinde, gençlerde husus bağımlılığı şiddeti arttıkça dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme stratejilerinin daha epeyce kullanıldığı kararına ulaşılmıştır. Bu alt ölçekten alınan puanların arttıkça duygusal, davranışsal meseleler ve bedensel yakınmaların arttığı, toplumsal davranış ve ömür doyumunun azaldığı rapor edilmiştir (Duy ve Yıldız, 2014:29). Buna nazaran unsur bağımlılığı olan gençlerde bu şekil sorunların görülebileceği kararına ulaşılabilir. Araştırmanın ikinci odak noktası olan “Ergenlerin unsur bağımlılığı profil indeksi alt boyut ve toplam puanları bağlanma tarzlarına nazaran manalı bir biçimde farklılaşmakta mıdır?” sorusuna karşılık bulmak için yapılan tahliller kararında ise manalı bir fark saptanmamıştır. Balcı (2011)’nın ergenler üzerinde yaptığı çalışmasında husus kullanmasının inançsız bağlanma ile alakalı olduğu belirtilmiştir. Schindler’in (2019) ve Becoña ve arkadaşlarının (2014:80-81) yapmış oldukları meta tahlil çalışmaları, bağlanma tarzı ve husus kullanması içinde manalı bir bağlantı olduğunu göstermektedir. Fakat Becoña ve arkadaşlarının (2014:82) yaptığı çalışmada bu ilginin ergenin kendisi, etrafı ve ailesiyle bağlantılı epeyce sayıdaki faktörden etkilendiğini, bu niçinle kelam konusu değişkenler içindeki bağ incelenirken dış faktörlerin de kıymetlendirilmesi gerektiğini öne sürmüşlerdir. Literatür ile farklılık gösteren bulgunun bu dış etmenlere bağlı olduğu düşünülebilir. Örneğin öğrencilerin gittiği okul tipi bu alakaya tesir eden dış faktörlerden birisi olarak ele alınırsa çalışmanın örneklemi tek tip okul cinsindeki öğrencilerden oluştuğu için kararı etkilemiş olabilir. Öbür mümkün dış faktörler ise aile ortamı ve ebeveyn kontrolüdür. Mevcut çalışmada aile büyükleri ile yaşayan ergenlerin geniş ve çekirdek aile ile yaşayanlara bakılırsa manalı bir biçimde daha yüksek puanlara sahip olduğu göz önünde bulundurulduğunda, aile ortamının husus kullanmasına etkisinin değerli olduğu görülmektedir. Lakin bireyin aile büyükleri ile yaşamasına sebep olan etmenlerin de manalı farklılığa niye olabileceği unutulmamalıdır. Boşanma, aile içi çatışmalar, vefat, hastalık vb. durumlarda büyük ebeveynler çocuk/ergenin
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
14
bakımını üstlenebilmektedirler (Uğur, 2019:125). Buna emsal durumlarda aile dayanağı ve denetimi sağlanamadığı için ergen unsur kullanması açısından risk altında bulunmaktadır (CDC, 2022). Araştırmada elde edilen sonuçlar bu etmenlere bağlı olarak ortaya çıkmış olabilir. Ancak aile ortamının husus kullanmasına etkisinin kapsamlı bir biçimde anlaşılması için daha ayrıntılı araştırmalara gereksinim duyulmaktadır. Cinsiyet değişkenini ele aldığımızda, içsel fonksiyonel olmayan his düzenleme stratejileri için bayan öğrencilerin puanlarının daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Sonuçlar, cinsiyet değişkeninin his düzenleme ile bağlantılı olduğunu gösteren çalışmalar ile (Zhao vd., 2014:12; Zimmerman ve Iwanski; 2014:185) ve kız öğrencilerin erkek öğrencilere kıyasla his düzenleme stratejilerini daha fazla kullanıklarına dair bir araştırma kararı (kuvvetli, 2009:68) ile tutarlıdır. Elise Goubet ve arkadaşları (2019:7) his düzenleme stratejileri kullanma sıklığını, cinsiyet değişkenini ile birlikte incelemiş ve bayanların sorun çözme, toplumsal dayanak, his dışavurumu ve kendini suçlama stratejilerini erkeklere oranla daha fazla sık kullandıklarını raporlamışlardır. Bu stratejilerden kendini suçlama haricinde oburlarının fonksiyonel stratejiler olduğu düşünüldüğünde mevcut çalışmada bayan öğrencilerinin içsel fonksiyonel olmayan stratejileri kullandıkları bulgusu ile tutarsızlık görülmektedir. Bahsi geçen çalışmada örneklem kümesi 18-31 yaş aralığındaki bireylerden oluşmaktadır. Mevcut çalışmada yaş ortalaması 15,16 olan daha genç bir örneklem kümesi ile çalışıldığı göz önünde bulundurulduğunda yaş değişkeninin bu farklılığa yol açmış olabileceği düşünülebilir. Bayanlar ergenlikte fonksiyonel olmayan his düzenleme stratejilerini erkeklere oranla daha fazla kullanırken yetişkinlikte de yüklü olarak fonksiyonel his düzenleme stratejilerini daha fazla kullanıyor olabilirler. Bu iddiayı test etmek için dugu düzenleme stratejilerinin alt boyutlarının yaş ve cinsiyet değişkenleri ile bir arada ele alındığı ileri çalışmalar yapılması önerilmektedir. Ergenlerin husus bağımlılığı profil indeksi alt boyut ve toplam puanlarının da cinsiyete göre manalı bir biçimde farklılaştığı gözlenmiştir. Hem husus kullanmasına yönelik şiddetli istek tıpkı vakitte husus kullanmasını bırakmaya yönelik puanlarda kız öğrencilerin manalı bir halde daha yüksek puanlara sahip olduğu belirlenmiştir. Literatürde lise öğrencilerinde husus kullanması ile cinsiyet içinde alaka olduğunu gösteren çalışmalar olduğu üzere (Essau ve LeBlanc, 2017; Kloos vd., 2009:124; Kulis vd., 2008:263) ülkemizde yapılan bir çalışmada münasebet saptanmamıştır (Tansel, 2017:1460). Kuhn (2015:57), genç gençlerde husus kullanmasında cinsiyete bağlı farklılığın epey az olduğunu, ancak yaşla bir arada erkeklerde yaygınlığın daha yüksek olmaya başladığını söz etmektedir. Ayrıyeten ergenliğe daha erken yaşlarda giren bireylerde alkol kullanmasının daha yüksek olduğu da görülmektedir. Yapmış olduğumuz bu çalışmanın erken ergenliği kapsadığı göz önünde bulundurulduğunda kız öğrencilerde ortalamanın daha yüksek çıkması bu durum ile açıklanabilir. Ek olarak, genel popülasyonda cinsiyet farklılığına baktığımızda, erkeklerde husus kullanım oranı bayanlara kıyasla daha yüksek olsa da bayanlarda da erkeklerde olduğu kadar unsur kullanım bozukluğuna yakalanma riskinin bulunduğu, üstelik bayanlarda aşerme ve nüksün daha fazla görülebileceği belirtilmiştir (National Institute on Drug Abuse, 2021). Literatür ve mevcut çalışmadan elde edilen bilgiler doğrultusunda, çalışmaların erkek öğrencilere olduğu kadar kız öğrencilere de odaklanmasının kıymetli olacağı, ayrıyeten fonksiyonel olmayan his düzenleme stratejisine sahip ergenleri kapsayan ileri çalışmalar yapılmasının faydalı bilgiler sunacağı düşünülmektedir. Sonuç olarak, mevcut araştırma gençlerde unsur bağımlılığı ve his düzenleme hünerleri içinde bağ bulunması açısından literürde yer alan dataları desteklemektedir. hem de unsur bağımlılığının, dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme ile alakalı olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıyeten yaşanan aile ortamı ile unsur kullanması içinde bir alaka olduğunu ortaya koymuştur. Ek olarak cinsiyet değişkeninin husus kullanması, his düzenleme ve bağlanma üstündeki tesirleri ayrıntılı bir biçimde incelenmiş ve tartışılmıştır. Araştırma örnekleminin tek bir
Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Işık GÜRBÜZ
15
okuldaki 9. Sınıf öğrencilerini kapsadığının göz önünde bulundurulması ve gelecek çalışmalarda daha geniş örneklem kümeleri ile çalışılması önerilmektedir.
KAYNAKÇA Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E. and Wall, S. N. (2015). Patterns of attachment: A psychological study of the strange situation. New York: Psychology Press. [E-kitap]. Erişim adresi: https://doi.org/10.4324/9780203758045 Akkuş, D., Karaca, A., Şener, D. K., ve Ankaralı, H. (2017). Lise öğrencileri içinde sigara ve alkol kullanma sıklığı ve etkileyen faktörler. Anadolu Kliniği, 22(1): 36-45. Aydoğdu, H. ve Olcay Çam, M. (2013). Husus Kullanım Bozukluğu Olan ve Olmayan Ergenlerin Bağlanma Tarzları, Anne Baba Tavırları ve Toplumsal Dayanak Algıları Tarafından Karşılaştırılması, Psikiyatri Hemşireliği Mecmuası, 4(3): 137-144. doi: 10.5505/phd.2013.86580 Baker, T. B., Piper, M. E., Mccarthy, D. E., Majeskie, M. R. and Fiore, M. C. (2004). Addiction motivation reformulated: An affective processing model of negative reinforcement, Psychological Review, 111(1): 33-51. Balcı, G. P. (2011). Unsur kullanım bozukluğu olan gençlerde çocukluk çağı travmalarının bağlanma ile münasebeti. (Tıpta uzmanlık tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ bilgi tabanından erişildi (Tez No: 307621). Bartholomew, K. and Horowitz, L. (1991). Attachment styles among young adults: a test of a fourcategory model, Journal of Personality and Social Psychology, 61: 226-241. DOI: 10.1037//00223514.61.2.226 Baysan Otomobilci L. B., Taş G. ve Dikeç G. (2017). Çocuk ve gençlerde husus kullanması, suça yönelme, ruhsal bozukluklar ve hemşirelik bakımı, Bağımlılık Mecmuası, 18(4): 135-144. Becoña Iglesias, E., Fernández del Río, E., Calafat, A. and Fernández-Hermida, J. R. (2014). Attachment and substance use in adolescence: a review of conceptual and methodological aspects, Addiciones, 26(1): 77-86. Berking, M., Margraf, M., Ebert, D., Wupperman, P., Hofmann, S. G. and Junghanns, K. (2011). Deficits in emotion-regulation skills predict alcohol use during and after cognitive–behavioral therapy for alcohol dependence, Journal of Consulting and Clinical Psychology, 79(3): 307-318. https://doi.org/10.1037/a0023421 Bowlby, J. (1969). Attachment and loss (Cilt 1). New York: Basic Books. Bretherton, I. (1992). The origins of attachment theory: John Bowlby and Mary Ainsworth, Developmental Psychology, 28(5): 759-775. http://dx.doi.org/10.1037/0012-1649.28.5.759 Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma halleri (11. Baskı). Ankara: Pegem Akademi. Centers for Disease Control Control and Prevention. (2021), Teenagers (15-17 years of age). [Online]. https://www.cdc.gov/ncbddd/childdevelopment/positiveparenting/adolescence2.html [Erişim Tarihi: 07.10.2022]. Centers for Disease Control and Prevention. (2022). High risk substance use among youth. [Online] https://www.cdc.gov/healthyyouth/substance-use/. [Erişim Tarihi: 26.02.2022].
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
16
Cornellà-Font, M. G., Viñas-Poch, F., Juárez-López, J. R. and Malo-Cerrato, S. (2020). Risk of addiction: Its prevalence in adolescence and its relationship with security of attachment and selfconcept, Clínica y Salud, 31(1): 21-25. DOI: https://doi.org/10.5093/clysa2020a1 Cömert, I. T. ve Ögel, K. (2014). Unsur kullanan ergenlerin bağlanma tarzları, Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 1(1): 9-40. doi: 10.15805/addicta.2014.1.1.001 Duy, B. ve Yıldız, M. A. (2014). Ergenler için his düzenleme ölçeğinin Türkçe’ye uyarlanması, Türk Ruhsal Müracaat ve Rehberlik Mecmuası, 5(41): 23-35. Essau, C. A., and LeBlanc, S. S. (2017). Ollendick TH. Emotion regulation and psychopathology in children and adolescents. Oxford: Oxford University Press. European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs. (2020). ESPAD Report 2019. Erişim Adresi: chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/http://www.espad.org/sites/espad.org/files/2020 .3878_EN_04.pdf Falk, D. E, Yi, H. Y. and Hilton, M. E. (2008). Age of onset and temporal sequencing of lifetime DSM-IV alcohol use disorders relative to comorbid mood and anxiety disorders, Drug and Alcohol Dependence, 94(1): 234-245. https://doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2007.11.022 George, D. and Mallery, M. (2010). SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference, 17.0 update (10a ed.) Boston: Pearson. Goubet, K. E., and Chrysikou, E. G. (2019). Emotion regulation flexibility: Gender differences in context sensitivity and repertoire. Frontiers in Psychology, 10, 1-10. Gray, K. M., and Squeglia, L. M. (2018). Research Review: What have we learned about adolescent substance use?, Journal of Child Psychology and Psychiatry, 59(6): 618-627. https://doi.org/10.1111/jcpp.12783 Griffin, D. W., and Bartholomew, K. (1994b). Models of the self and other: Fundamental dimensions underlying measures of adult attachment. Journal of Personality and Social Psychology, 67(3), 430–445. https://doi.org/10.1037/0022-3514.67.3.430 kuvvetli, A. (2009). Eighth grade students’ emotion regulation strategies during test taking: The role of gender, cognitive appraisal processes, academic self-efficacy, and test anxiety (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara. Gürçay, E. (2008). gençlerde Unsur Bağımlılığı İle Yakınlarından Ayrılma Problemleri içindeki Münasebetin İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Hall, W. D., Patton, G., Stockings, E., Weier, M., Lynskey, M., Morley, K. I. and Degenhardt, L. (2016). Why young people’s substance use matters for küresel health. The Lancet Psychiatry, 3(3): 265-279. Karagöz, B. Ve Dağ, İ. (2015). Kendini yaralama davranışlarında çocukluk periyodu istismarı ve dikkatsizliği ile his düzenleme kuvvetliğü içindeki bağ: Alkol ve/ya husus bağımlısı bir kümede kendini yaralama davranışının incelenmesi. Arch Neuropsychiatr, 52: 8-14. Kıral, K. (2011). Demans Hasta Yakınlarında Depresyon ve Ömür Doyumu: Bilişsel His Ayarlama, Toplumsal Dayanak ve Adil Dünya İnancı İlgisi (Yüksek lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ bilgi tabanından erişildi (Tez No: 296427). Kloos, A., Weller, R. A., Chan, R. and Weller, E. B. (2009). Gender differences in adolescent substance abuse, Current Psychiatry Reports, 11(2): 120-126. DOI: 10.1007/s11920-009-0019-8
Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Işık GÜRBÜZ
17
Kuhn, C. (2015). The emergence of sex differences in the development of substance use and abuse during adolescence. Pharmacology & Therapeutics, 153: 55-78. Kulis, S., Marsiglia, F. F., Lingard, E. C., Nieri, T. and Nagoshi, J. (2008) Gender identity and substance use among students in two high schools in Monterrey, Mexico, Drug and Alcohol Dependence, 95(3): 258-268. doi: 10.1016/j.drugalcdep.2008.01.019 McRae, K. and Gross, J. J. (2020). Emotion regulation, Emotion, 20(1): 1-9. http://dx.doi.org/10.1037/emo0000703 Mete, B., Söyiler, V., and Pehlivan, E. (2020). Adölesanlarda sigara içme ve unsur kullanma prevalansı. Bağımlılık Mecmuası, 21(1): 64-71. National Institute on Drug Abuse (NIDA). (2021). Substance Use in Women Research Report: Summary. Erişim adresi: https://nida.nih.gov/publications/research-reports/substance-use-inwomen/summary [18.10.2022]. Ögel, K., Cihan, C., Karadağ, F. ve Gürol, D. T. (2012a). Bağımlılık Profil İndeksinin (BAPİ) geliştirilmesi, geçerlik ve güvenilirliği, Türk Psikiyatri Mecmuası, 23(4): 264-273. Ögel, K., Karadağ, F., Cihan, C. ve Gürol, D. T. (2012b). Bağımlılık Profil İndeksi (BAPİ) Uygulama Rehberi. chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/http://www.bapi.info.tr/dosyalar/bapirehber.pd f adresinden edinilmiştir. Phillips, K. F. V. and Power, M. J. (2007). A new self-report measure of emotion regulation in adolescents: The Regulation of Emotions Questionnaire, Clinical psychology and psychotherapy, 14(2):145-156. DOI: https://doi.org/10.1002/cpp.523 Poon, J. A., Turpyn, C. C., Hansen, A., Jacangelo, J., and Chaplin, T. M. (2016). Adolescent substance use & psychopathology: Interactive effects of cortisol reactivity and emotion regulation, Cognitive Therapy and Research, 40(3): 368-380. https://doi.org/10.1007/s10608-015-9729x Santrock, J. W. (2014). Ergenlik. 14th ed. Edited by Diğdem Müge Siyez. İstanbul: Nobel Yayıncılık Schindler, A. (2019). Attachment and substance use disorders-theoretical models, empirical evidence, and implications for treatment, Frontiers in Psychiatry, 10, 1-13. doi: 10.3389/fpsyt.2019.00727 Sümer, N. ve Güngör, D. (1999). Yetişkin bağlanma tarzları ölçeklerinin Türk örneklemi üzerinde psikometrik değerlendirmesi ve kültürlerarası bir karşılaştırma, Türk Psikologlar Mecmuası, 14(43): 71-106. Tansel, B. (2017). Lise Öğrencilerinin Bağımlılık Yapan Hususlara Yönelik Tavırlarının İncelenmesi, Hitit Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Mecmuası, 10(2): 1453-1472. Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (TUBİM). (2012), 2012 Türkiye Uuyuşturucu Raporu, 17.10.2022 tarihinde chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.narkotik.pol.tr/kurumlar/narkotik. pol.tr/Arsiv/TUBIM/Documents/TURKIYE%20UYUSTURUCU%20RAPORU%202012.pdf adresinden alındı. Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi Şube Müdürlüğü (TÜBİM). (2020), Unsur Kullanıcıları Profil Çalışması 2020 Yılı NARKOLOG Proje Çıktısı: Tahlil Raporu, 17.10.2022 tarihinde chrome
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
18
extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.narkotik.pol.tr/kurumlar/narkotik. pol.tr/TUB%C4%B0M/Ulusal%20Yay%C4%B1nlar/2021_.pdf adresinden alınmıştır. Uğur, S. B. (2020). Çocuk Bakımında Büyükannelik ve Büyükbabalık: Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları Bağlamında Nitel Bir Araştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Mecmuası, 3(1), 122-154. Weinberg, A. and Klonsky, E.D. (2009). Measurement of emotion dysregulation in adolescents, Psychological Assessment, 21(4): 616. https://doi.org/10.1037/a0016669 Weiss, N. H., Kiefer, R., Goncharenko, S., Raudales, A. M., Forkus, S. R., Schick, M. R., and Contractor, A. A. (2022). Emotion regulation and substance use: a meta-analysis. Drug and alcohol dependence, 230: 1-17. Wilens, T. E., Martelon, M., Anderson, J. P., Shelley-Abrahamson, R. and Biederman, J. (2013). Difficulties in emotional regulation and substance use disorders: A controlled family study of bipolar adolescents, Drug and Alcohol Dependence, 132(1-2): 114-121. https://dx.doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2013.01.015 Wıllınger, U., Lenzınger, E., Hornık, K., Fıscher, G., Schönbeck, G., Aschauer, H. N. and Meszaros, K. (2002). Anxiety As a Predictor of Relapse in detoxified alcohol-dependent patients, Alcohol and Alcoholism, 37(6): 609-612. https://doi.org/10.1093/alcalc/37.6.609 Zhao, X., Zhang, R. and Zheng, K. (2014). Gender differences in emotion regulation strategies in adolescents, Chinese Journal of Clinical Psychology, 22(5): 849-854. Zimmermann, P. and Iwanski, A. (2014). Emotion regulation from early adolescence to emerging adulthood and middle adulthood: Age differences, gender differences, and emotion-specific developmental variations, International Journal of Behavioral Development, 38(2): 182-194. DOI: https://doi.org/10.1177/0165025413515405
Okumaya devam et...
Yrd. Doç. Dr. Hande ÇELİKAY SÖYLER, Yakındoğu Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Lefkoşa KKTC, e-posta: [email protected] ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6735-1321
Azime Işık GÜRBÜZ, Lisans Öğrencisi, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, İzmir, e-posta: [email protected] ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1982-4686
Öz Bu araştırmanın maksadı 9. Sınıf lise öğrencilerinde unsur kullanım bozuklukları ve unsur kullanım bozukluklarına tesir eden faktörlerin, his düzenleme maharetleri ve bağlanma tarzları ile ilgisinin incelenmesidir. Ek olarak, bu değişkenlerin hangi sosyodemografik değişkenlerden etkilendiği araştırılmıştır. Araştırma dataları şahsi Bilgi Formu, gençlerde Bağımlılık Profili Endeksi (BAPİ-E), Münasebet Ölçekleri Anketi (İÖA, Ergenler İçin His Düzenleme Ölçeği (EİDDÖ) kullanılarak elde edilmiştir. Ölçeklerden elde edilen datalar içindeki ilgiyi ortaya koyan ilişkisel tarama modelinin yer aldığı kesitsel çalışma modeli kullanılmıştır. Tahliller kararında gençlerde bağımlılık şiddeti arttıkça dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme stratejilerinin arttığı saptanmıştır. Bağımlılık şiddeti ile bağlanma tarzları içinde manalı bağlantı gözlenmemiştir. Bayan öğrencilerin erkek öğrencilere bakılırsa unsur kullanmasına yönelik daha şiddetli istek duydukları ve unsur kullanmasını bırakmaya yönelik motivasyonlarının daha yüksek olduğu saptanmıştır. Elde edilen sonuçlar literatürdeki bulgularla karşılaştırılarak tartışılmış, sonluluklar ve bu doğrultuda teklifler paylaşılmıştır.
Anahtar Sözler: Ergenlik, Husus kullanması, His Düzenleme, Bağlanma Tarzları Makale Gönderme Tarihi: 28.10.2022 Makale Kabul Tarihi: 00.00.2022 Önerilen Atıf: Erincik, A., Çelikay Söyler, H. ve Gürbüz, A. N. (2022). Dokuzuncu Sınıf Lise Öğrencilerinde Husus kullanmasının His Düzenleme ve Bağlanma Tarzları ile İlgisinin İncelenmesi, Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
2
Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences 2022, 5(12): ?-? DOI:10.26677/TR1010.2022. ISSN: 2667–422X Mecmua web sayfası: www.sobibder.org
RESEARCH PAPER
Examining the Relationship Between Substance use, Emotion Regulation and Attachment Styles in Ninth-Grade High School Students
Aydın ERİNCİK, MSc. Student, Near East University, Institute of Graduate Programs, Nicosia TRNC, e-mail: [email protected] ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0331-4430
Assistant Prof. Dr. Hande ÇELİKAY SÖYLER, Near East University, Faculty of Arts and Sciences, Nicosia TRNC, e-mail: [email protected] ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6735-1321
Azime Parıltı GÜRBÜZ, Undergraduate Student, Ege University, Faculty of Literature, İzmir, email: [email protected] ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1982-4686
Abstract This research aims to examine the relationship between substance use disorders, the factors affecting substance use disorders, emotion regulation, and attachment styles in ninth-grade high school students. Additionally, it was examined which sociodemographic variables influenced these variables. Personal Information Form, Addiction Profile Index in Adolescents (BAPI-E), Relationship Scales Questionnaire (IÖA), and Emotion Regulation Scale (EIDDÖ) were used. A cross-sectional study model with a relational model was used to identify the relationship between the variables. It was found that as the severity of addiction increases in adolescents, external dysfunctional emotion regulation strategies increase. No significant relationship was observed between the severity of addiction and attachment styles. It has been found that female students have a more severe desire for substance use than male students, and their motivation to quit substance use is higher. The results were compared with findings from the literature, limitations and recommendations were presented.
Keywords: Adolescence, Substance Use, Emotion Regulation, Attachment Styles. Received: 28.10.2022 Accepted: 00.00.2022 Suggested Citation: Erincik, A., Çelikay Söyler, H. and Gürbüz, A. N. (2022). Examining the Relationship Between Substance use, Emotion Regulation, and Attachment Styles in Ninth-Grade High School Students, Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 5(12): ?-?.
Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Parıltı GÜRBÜZ
3
GİRİŞ Ergenlik devri, çocukluk ile yetişkinlik ortası bir periyot olup fizikî, duygusal, bilişsel ve ruhsal açıdan birfazlaca değişikliğin süratli bir biçimde geliştiği fırtınalı bir periyottur (Santrock, 2014). Yaşanan tüm bu değişikliklere sağlıklı bir biçimde adapte olmak, bireyin daha sonraki süreçlerde tertipli bir hayat sürebilmesi için değer taşımaktadır. Lakin toplumsal etrafını keşfetme eğiliminde olan ergenler, yaşadığı fırtınalı sürecin tesiri ve toplumsal ortamın da katkısıyla alkol kullanması yahut yasal olmayan hususlara eğilim gösterebilmektedir (Baysan Otomobilci vd., 2017:136). ABD Hastalık Denetim ve Korunma Merkezleri (CDC) tarafınca ‘ergenlik’ 15-17 yaş aralığındaki bireyleri temsil etmektedir. (CDC, 2021). ötürüsıyla ergenler üzerine yapılan çalışmalar bu yaş aralığını kapsamaktadır. CDC tarafınca yayınlanan datalara göre liseye giden öğrencilerin %15’inin yasadışı ilaç kullandıkları, %14’ünün ise reçeteli opioidların berbata kullandığı görülmektedir (CDC, 2022). yıllar içerisinde yapılan çalışma neticelerina bakılırsa 8., 10., ve 12., sınıf öğrencilerinde alkol kullanmasının hayat uzunluğu prevelansı sırası ile %27, %49, ve %66 bulunmuştur. gençlerde husus kullanım yahut bağımlılık görülme sıklığı alkol için %2.7-8; Marijuana için %2.7-7; yasadışı ilaçlar için %2-9 aralığındadır. Ayrıyeten ergenlik çağında unsur kullanım bozukluğuna sahip olma, erkeklerde kızlara oranla daha yaygındır (espa ve ark., 2017). Alkol ve Öbür Uyuşturucu kullanmasına Yönelik Avrupa Okul Anketi Projesi’nin (ESPAD) 2019 yılında yayınlamış olduğu son raporda 35 Avrupa ülkesinden toplanan bilgilere bakılırsa 16 yaşına gelmiş öğrencilerde ömür uzunluğu husus kullanım prevalansı sigara için %41, elektronik sigara için %40, alkol için %79, yasadışı bir unsur için %17, uçucular için %7.2, yeni kuşak psikoaktifler için %3.4, ilaç berbata kullanması %9.2 olarak bulunmuştur (ESPAD, 2020:13-15tür). Ülkemizde ise ergenlikte husus kullanması üzerine yapılan en kapsamlı çalışmalar, genç nüfusun ayrıyeten incelendiği 2012 Türkiye Uyuşturucu Raporu’nda belirtilmiştir (Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi, 2012:58-59). Bu rapora bakılırsa husus kullanmasının hayat uzunluğu prevalansı 1995, 1998, 2001 ve 2003 senelerında sırası ile %4, %3.6, %3 ve %4 bulunmuştur. Esrar haricinde en az bir defa husus kullanım oranları 1995 ylında %1 ve 2003 yılında %3 olarak belirtilirken en az bir kere eroin kullanması ise 1998 yılında %1.6, 2001 yılında %2.1 olarak raporlanmıştır. bir daha tıpkı raporda yer alan, 2011 yılında büyük bir örneklem kümesi ile gerçekleştirilen araştırma sonuçları ise gençlerde ömürleri boyunca en az bir defa unsur kullananların oranının %1.5 olduğunu göstermektedir. Bu oran erkek öğrencilerde (%2.3) kız öğrencilere (%0.7) kıyasla daha yüksektir. Lise öğrencilerinde hayat uzunluğu unsur kullanması prevalansının incelendiği başka aktüel çalışmalarda adamların %24’ünün, kızların %7.7’sinin sigara kullandığı, sigara haricinde hayat uzunluğu unsur kullanması prevalansının ise erkeklerde %8.2, kızlarda %1.9 olduğunu göstermektedir. Sigara ve alkol kullanmasının incelendiği bir çalışmada bu oranlar sigara için %35 iken alkol için %18.7’dir (Akkuş vd., 2017:42-67). Ergenlikte unsur kullanmasını etkileyen hem kalıtımsal birebir vakitte çevresel biroldukça etken bulunmaktadır (Gray ve Squeglia, 2018:621). Merak, özenme ve akran kümesi içinde kabul edilebilir olma isteği en yaygın niçinler iken yaşanılan problemler ve cümbüş arayışı da ergenleri uyuşturucuya iten niçinler içinde gösterilmektedir (Hall vd., 2016:267; Gürçay, 2008:39; TÜBİM, 2020:30). Unsur kullanmasına sevk eden tüm bu etmenler karşısında bireyin sahip olduğu his düzenleme marifeti kıymetli bir rol oynamaktadır. His düzenleme, bireyin çeşitli durumlarda vermiş olduğu duygusal reaksiyonları bir hedefe ulaşabilmek için izleyebilme, denetimini yapabilme, kıymetlendirme ve değiştirebilme gücü manasına gelmektedir (Kıral, 2011:22). Bulunduğumuz durum ile kendi isteklerimiz uyuşmadığı vakit ise yaşanılan duyguyu etkilemek ve denetim altına alabilmek için his düzenleme stratejileri devreye girebilir. Bu stratejilere örnek olarak kaçınma, bilişsel bir daha kıymetlendirme, ruminasyon, kabul hareketleri örnek verilebilir (Mcrae ve Gross, 2020:2-3). Unsur kullanması ve his düzenleme üzerine yapılan çalışmaların incelendiği bir meta-analiz çalışmasında iki değişken içinde manalı bir
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
4
ilgi bulunduğu, his düzenlemede kuvvetlik çeken şahısların unsur kullanmasına daha yatkın olduğu kararına ulaşılmıştır (Weiss vd., 2022:1). Ayrıyeten öteki araştırmalarda alkol ve unsur kullanması olan ergenlerin his düzenlemede zorluk yaşadığı görülmüştür (Weinberg ve Klonsky, 2009:618; Wilens vd., 2013:6-7). Yatarak bağımlılık tedavisi nazarann bir küme hasta üzerine yapılan bir araştırmada his düzenleme mahareti açısından kendini yaralayan hastaların yaralamayanlara nazaran daha zorlandıkları, bilhassa olumsuz hisler karşısında davranışlarını denetim etmede ve his düzenleme stratejilerine ulaşmada kuvvetlik çektikleri görülmüştür. (Karagöz ve Dağ, 2015:10). His düzenleme ve husus kullanması alakasının kortizol hormonu ile birlikte incelendiği bir araştırmada, düşük kortizol reaktivitesi ve his düzenlemede kuvvetlik yaşamanın, ergenlikte unsur kullanmasına tesiri olduğu bulunmuştur (Poon vd., 2016:376). Bireylerin alkol-madde kullanmasına yönelmelerinde olumsuz hislerden kaçınma, bunlara katlanma ve bunları düzenlemede yaşadıkları kuvvetliklerin kıymetli bir tesiri olurken (Baker vd., 2004), yaşanan bu kuvvetlikler alkol-madde kullanma isteğini artırmaktadır (Willinger vd., 2002:611; Falk vd., 2008). Ayrıyeten çocukluk devrinde yaşanan travmalar ve buna bağlı olarak oluşan olumsuz hislerden kurtulma ismine da ergen, alkol-madde kullanmasına yönelebilmektedir. His düzenleme marifetlerinin geliştirilmesi, bireydeki alkol-madde kullanım bozukluğunun tedavisinde tesirli bir formüldür (Berking vd., 2011). Unsur kullanması üzerinde aile yaşantısı da kıymetli bir çevresel faktördür. Bu noktada erken çocuklukta bakım veren ile kurulan bağlanma tarzı büyük ehemmiyet taşır. Bağlanma Kuramı’na bakılırsa (Bowlby, 1969) bebek, hayatın birinci senelerında yakınlık arayışına girer. Bakım vereni ona bu yakınlığı gösterir ve ona inançlı bir üs sağlayabilirse bebek telaşa kapılmadan dünyayı keşfedebilir. Akabinde bakım veren bireye dönerek onunla inançlı bir bağ kurar. Bu durum bununla birlikte his düzenleme maharetinin gelişmesine katkı sağlar. Lakin inançlı üssün sağlanamadığı durumlarda bebek endişe ve tasaya kapılır ve inançlı bir bağlanma gerçekleşemez. Bu bağlanma bireyin ergenlik ve yetişkinlik periyotları boyunca devam eder ve farklı münasebetlere aktarılabilir. Bowlby, inançlı bağlanmanın olmadığı durumlarda ayrılma anksiyetesi oluştuğundan bahseder. Akabinde Mary Ainsworth Ugandalı bebekler ile yapmış olduğu deher neysel çalışmalar kararında “güvenli”, “kaçıngan” yahut “kaygılı” olmak üzere üç farlı bağlanma tarzı tanımlar (Bretherton, 1992; Ainsworth vd., 2015). çabucak sonrasında Bartholomew ve Horowitz (Bartholomew ve Horowitz, 1991) yetişkinliğe yönelik “güvenli bağlanma”, “saplantılı bağlanma”, “korkulu bağlanma” ve “kayıtsız bağlanma” olmak üzere dört farklı bağlanma tarzı tanımlar. İnançsız bağlanmaya sahip şahıslar hislerini düzenlemede, gerilimle başa çıkmada ve alakalarını yürütmekte zorluk yaşayabilirler (Schindler, 2019). İnançlı bağlanmış bireyler hislerini tabir etmede ve düzenlemede başarılı olurken, kaçıngan bağlanan bireyler hislerini bastırabilir, korkulu bağlananlar ise tersine hislerini abartabilirler. bu biçimde durumlarda hisleri ve gerilimle baş etme, yakınlık ve münasebet muhtaçlığını karşılamak için psikotropik ilaçlara başvurmak cazip gelebilir. Schindler (2019) tarafınca yayınlanan derleme makalede ergen ve yetişkinler üzerinde yürütülen unsur kullanım bozukluğu ve bağlanma alakasının incelendiği 34 kesitsel, 3 boylamsal çalışmanın sonuçları toplanmıştır. Kesitsel çalışmaların sonuçları gösteriyor ki bağlanma ile husus kullanım bozukluğu içinde bir bağ bulunmaktadır. Ayrıyeten boylamsal çalışmalar inançsız bağlanma cinslerinin unsur kullanım bozukluğu bakımından risk oluşturduğunu göstermektedir. Becoña ve arkadaşlarının (2014) ortaya koymuş olduğu mate tahlil çalışmasında ise 1980 ile 2010 içindeki toplam 140 ampirik makale ve 8 derleme incelenmiştir. Çalışma kararında inançsız bağlanma unsur kullanması için bir risk faktörü olarak bulunurken, inançlı bağlanmanın da esirgeyici bir faktör olarak yer alabileceği rapor edilmiştir. Bu meta tahlil çalışmalarına ek olarak yapılan birfazlaca araştırma unsur kullanması ve bağlanma tarzı içinde manalı bir bağlantı olduğunu göstermekte (Aydoğdu ve Olcay Çam, 2013:142; Cömert ve Ögel, 2014:32). Ayrıyeten unsur kullanım bozukluğu görülme
Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Işık GÜRBÜZ
5
sıklığı, inançlı bağlanma puanları yüksek olan kümede daha düşük bulunmuştur (Cornellà-Font vd., 2020:24). Özet olarak, literatürdeki datalar husus kullanmasının, his düzenleme (Weiss, 2022 ; Weinberg ve Klonsky, 2009; Wilens vd., 2013; Karagöz ve Dağ, 2015; Poon vd., 2016; Baker vd., 2004; Willinger vd., 2002; Falk vd., 2008; Berking vd., 2011) ve bağlanma tarzı ile içinde ilgi olduğunu göstermektedir (Schindler, 2019; Becoña, 2014; Aydoğdu ve Olcay Çam, 2013; Cömert ve Ögel, 2014; Cornellà-Font vd., 2020).
Araştırmanın Emeli ve Ehemmiyeti Mevcut çalışmada gençlerde husus bağımlılığının his düzenleme stratejileri ve bağlanma tarzları ile münasebeti incelenmiştir. His düzenlemenin 4 alt kümede incelenmesi ile alana ayrıntılı bilgi sağlanması hedeflenmiştir. Buna ek olarak unsur kullanması sosyodemografik değişkenler ele alınarak incelenmiştir. Araştırma sonuçlarının gelecekteki araştırmalar için kıymetli bir bilgi kaynağı olacağı düşünülmektedir.
YOL Örneklem Bu araştırmanın kozmosu İzmir ili Konak İlçesi Çınarlı Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi 9. sınıf öğrencileridir. Araştırma kümesi, yaş ortalaması 15,16 (Ss= .42) olan 30’u bayan ve 264’ü erkek toplam 294 lise öğrenciden oluşmaktadır.
Data Toplama Araçları Araştırma değişkenlerine yönelik data elde etmek maksadıyla şahsi Bilgi Formu, gençlerde Bağımlılık Profili Endeksi (BAPİ-E), Münasebet Ölçekleri Anketi (İÖA), Ergenler İçin His Düzenleme Ölçeği (EİDDÖ) kullanılmıştır.
şahsi Bilgi Formu İştirakçilerin demografik ayrıntılarını elde etmek maksadıyla uygulanmış olan şahsi bilgi formunda sosyodemografik ayrıntıları araştıran sorular yer almaktadır.
Bağımlılık Profili Endeksi BAPİ-E Ölçeği alkol ve unsur kullanan bireylerin husus kullanmasına bağlı gelişen sorunları hayli boyutlu olarak pahalandırmak emeliyle Prof. Dr. Kültegin ÖGEL ve arkadaşları tarafınca geliştirilmiştir. Ölçek 37 unsur ve ‘Madde kullanım özellikleri, Bağımlılık teşhis ölçütleri, Unsur kullanmasının kişinin hayatına tesiri, Şiddetli istek ve Husus kullanmayı bırakma motivasyou’ olmak üzere 5 alt ölçekten oluşmaktadır (Ögel vd., 2012a). BAPİ toplam puanı ise bağımlılık şiddetini kıymetlendirmek için kullanılmaktadır (Ögel vd., 2012b:10). Cronbach alfa katsayısı tüm ölçek için 0.89 ve alt ölçekler için 0.63-0.86 içinde saptanmıştır. Madde-toplam puan korelasyon katsayıları 0.42-0.89 içindedır. Tüm ölçek için Spearman Brown korelasyon katsayısı 0.83 bulunmuştur. Açıklayıcı faktör tahlili kararında 4 faktör elde edilmiş, bu faktörlerin toplam varyansın %52.39’unu temsil ettiği kararına ulaşılmıştır. BAPİ şiddetli istek alt ölçeği
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
6
PAAÖ/PMAÖ, motivasyon alt ölçeği ise SOCRATES ile bağıntılı bulunmuştur. Bu çalışma için iç fiyatlık katsayısı .88 bulunmuştur. BAPİ toplam puanı ile MATT ortalama puanı ve ASI Ölçeği’nin tıbbi durum, unsur kullanması, yasal durum ve aile-sosyal münasebetler alt başlıklarının bileşik puanlarının alakalı olduğu gözlenmiştir. ROC eğrisi altında kalan alan 0.90, 4 puan için kesme noktasında hassaslık 0.88 ve özgüllük ise 0.78 olarak bulunmuştur.
Alaka Ölçekleri Anketi Yetişkin bağlanma tarzlarını ölçmek hedefiyle kullanılan Alaka Ölçekleri Anketi, Griffin ve Bartholomew (1994) tarafınca geliştirilmiş ve Sümer ve Güngör (1999) tarafınca Türkçe’ye uyarlanmıştır. 7’li Likert ölçeği kullanılarak oluşturulmuş toplam 30 maddeyi kapsamaktadır. Ölçek hususları “1=Beni hiç tanımlamıyor”, “7= Külliyen beni tanımlıyor” biçimindedir. Ölçek, inançlı, dehşetli, saplantılı ve kayıtsız bağlanma olmak üzere 4 alt boyuttan oluşmaktadır. Bu alt boyutları ölçmeyi amaçlayan hususların toplanması ve bu toplamın her bir ölçek alt ölçekteki husus sayısına bölünmesi ile dört bağlanma stilini yansıtan daima puanlar elde edilmiştir. Ölçeğin yapı geçerliliğinin belirlenmesi için faktör tahlili gerçekleştirilmiş ve öz kıymeti 1’den yüksek olan 2 faktör bulunmuştur. Alt boyutlarda güvenirlik katsayısı, .41 ve .71 içindedır. Amerikan örneklemiyle kıyaslanması kararında, Türk örnekleminden elde edilen dataların sağlam ve geçerli olduğu kararına ulaşılmıştır. Test yeniden test güvenirliği .54 ile .78 içinde ve iç fiyatlık katsayısı .27 ile .61 kıymeti içinde saptanmıştır.
Ergenler İçin His Düzenleme Ölçeği (EİDDÖ) (The Regulation of Emotions Questionnaire, REQ): Phillips ve Power (Philips ve Power, 2007) tarafınca geliştirilen bu ölçek, ergenlerin his düzenleme stratejilerini belirlemek maksadıyla kullanılmaktadır ve 2014 yılında Türkçe’ye uyarlanmıştır (Duy ve Yıldız, 2014). Ölçeğin yapı geçerliğini ölçmek için uygulanan açıklayıcı ve doğrulayıcı faktör tahlilleri kararında ölçeğin özgün halinde olduğu üzere dışsal fonksiyonel olmayan, içsel fonksiyonel olmayan, içsel fonksiyonel ve dışsal fonksiyonel olmak üzere 4 boyutlu bir yapıya sahip olduğu ve 4. unsur haricinde başka unsurların modele uygun olduğu gözlenmiştir. Ölçeğin uygunluk geçerliliğini test etmek gayesiyle 190 öğrenciden toplanan dataların tahlili kararında, his düzenleme stratejileri ile ilgili değişkenler içinde manalı bağlar olduğu bulunmuştur. Ölçeğin iç tutarlılık katsayısı sırasıyla dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme alt boyutu için .76, içsel fonksiyonel olmayan his düzenleme alt boyutu için .68, içsel fonksiyonel his düzenleme alt boyutu için .74, ve dışsal fonksiyonel his düzenleme alt boyutu için .57 olarak hesaplanmıştır. Ölçeğin güvenirliği son olarak test-yeniden test metodu kullanılarak 175 öğrenciye iki hafta orta ile testin uygulanması yoluyla ölçülmüş ve içsel fonksiyonel his düzenleme alt boyutu için .51, dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme alt boyutu için .70, içsel fonksiyonel olmayan his düzenleme alt boyutu için .56 ve dışsal fonksiyonel his düzenleme alt boyutu için .52 olarak bulunmuştur. Tahliller kararında, ölçeğin geçerlik ve güvenirliğinin gençlerde his düzenlemeyi ölçmede kâfi seviyede olduğu saptanmıştır. Mevcut çalışmada ise iç tutarlılık katsayıları 4 alt ölçek için .71-.87 içinde bulunmuştur.
Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Işık GÜRBÜZ
7
Süreç Araştırmada gençlerde husus kullanması, bağlanma tarzları ve his düzenleme içindeki ilgiyi örneklem hakkında anlık bilgi edinebilmek hedefiyle kesitsel araştırma yolu kullanılmıştır. Örneklem seçimi için hedefli örnekleme cinslerinden biri olan ve cihanı temsil eden ortalama bir durumun seçilmesi olarak tanımlanan tipik durum örnekleme yolu uygulanmıştır (Büyüköztürk vd., 2012:92). 2019 yılı Şubat ayında Yakındoğu Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulu’na başvurulmuş, YDU/SB/2018/328 proje numarası ile etik heyet müsaadesi alınmıştır. Etik heyet müsaadesinin alınmasının akabinde İzmir Konak İlçe Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nden 12 Şubat 2019 tarihindeki ve 3066759 sayılı müsaade yazısı ile uygulama müsaadesi alınmış, Çınarlı Mesleksel ve Teknik Anadolu Lisesi 9. Sınıf öğrencilerine istekli onam formları dağıtılarak imzalarının alınmasından daha sonra uygulamaya geçilmiştir. Uygulamalar araştırmacı ve bir rehber öğretmen eşliğinde 9. Sınıf öğrencilerinin yer aldığı sınıflarda 40 dakikalık bir ders saati müddetince küme uygulamaları formunda gerçekleştirilmiştir.
İstatistiksel Tahlil Araştırmanın temel ve alt hipotezlerinin tahlil edilebilmesi için olağanlık var iseyımları incelenmiş ve sonuçlar Tablo 1’de sunulmuştur. Tablo 1. Araştırmada Ele Alınan Değişkenlerin Puan Ortalamaları ve Olağanlık var iseyımlarına Ait Betimsel İstatistikler Değişkenler N 𝐗 ” Ss Skew Kurtosis 1. MKÖ 294 0.09 0.30 5.322 31.241 2. MT 294 0.37 1.74 6.662 54.036 3. MYE 294 0.34 1.90 8.256 80.559 4. MŞİ 294 0.09 0.46 5.992 37.648 5. MBM 294 0.19 0.81 4.142 15.769 6. BAPİ-ET 294 0.46 1.74 5.521 31.569 7. İİDD 294 13.77 4.50 -.639 -.345 8. İİODD 294 11.67 4.91 .729 -.022 9. DİDD 294 10.21 4.13 .356 -.482 10. DİODD 294 9.34 4.07 1.336 1.610 MKÖ: Husus kullanım özellikleri, MT:Tanı, MYE:Yaşam üstüne tesirleri, MŞİ: Şiddetli istek, MBM: Motivasyon, BAPİ-ET: Bağımlılık Şiddeti Toplam Puanı, İİDD: İçsel fonksiyonel his düzenleme, İİODD: İçsel fonksiyonel olmayan his düzenleme, DİDD: Dışsal fonksiyonel his düzenleme, DİODD: Dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme
Tablo 1 incelendiğinde olağanlık var iseyımını test etmek emeliyle kullanılan istatistiksel teknikler içinde yer alan çarpıklık-basıklık katsayıları his düzenleme stratejilerinin tüm alt boyutları için -2.0 ve +2.0 aralığında bedel alırken; unsur bağımlılığı indeksi alt boyut ve toplam puanları açısından bu aralıkta bedel almadığı görülmektedir. Kurtosis ve Skewnes kıymetlerine göre ölçeklerden elde edilen puan ortalamaların olağan dağılım gösterip göstermediğine ait farklı kıymet aralıkları bulunmakla bir arada; kimi araştırmacılar (George ve Mallery, 2010) ± 2.0 aralığında alınan pahaların olağanlık var iseyımını sağlamada kabul edilebilir olduğunu belirtmektedir. Bu çalışmada spesifik husus kullanan bir kümeyle çalışılmadığı, yalnızca aşikâr bir okul tipinden ve belirli bir seviyeden öğrenci seçildiği için unsur bağımlılık profillerinden elde edilen puan ortalamalarında olağanlık var iseyımının sağlanamadığı düşünülmektedir.
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
8
“Ergenlerin unsur bağımlılığı ve his düzenleme stratejileri içindeki bağlantının incelenmesi” maksadıyla Spearman Sıra Korelâsyon Katsayısı hesaplanmıştır. Ergenlerin unsur bağımlılığı profil indeksi alt boyut ve toplam puanlarının bağlanma tarzları ve yaşanılan aile ortamına bakılırsa manalı farklılık gösterip göstermediğinin incelenmesi maksadıyla Kruskal-Wallis H testi kullanılırken; bu puanların cinsiyete bakılırsa manalı farklılık gösterip göstermediğinin incelenmesi hedefiyle Mann-Whitney U testi uygulanmıştır. Ayrıyeten, ergenlerin his düzenleme ölçeğinden elde ettikleri alt boyut puanlarının cinsiyet değişkenine göre manalı farklılık gösterip göstermediğinin incelenmesi gayesiyle bağımsız örneklemlerde t-testi kullanılmıştır. BULGULAR İştirakçilerin sosyodemografik özelliklerine dair bilgi veren Tablo 2 incelendiğinde, araştırma kümesini oluşturan iştirakçilerin 30’u (%10.2) bayan, 264’ü (%89.8) erkektir. Toplam 294 öğrenciden elde edilen datalar incelendiğinde meslek lisesine devam eden 9. sınıf öğrencilerin 105’inin (%35.7) gelir dağılımı açısından algılanan sosyoekonomik seviyesinin düşük olduğu, 103’ünün (%35.0) orta seviyede olduğu ve 86’sının (%29.3) yüksek sosyo ekonomik seviyeye sahip olduğu anlaşılmaktadır. Araştırma kümesindeki öğrencilerin 100’ü (% 34.0) çalışıyor 194’ü (%66.0) ise çalışmıyordur. 239 (%81.3) öğrenci ebeveyniyle bir arada yaşarken 55 (%18.7) öğrenci ise ebeveyn yoksunluğu yaşamaktadır. Öğrenciler aile yapılarına nazaran incelendiğinde ise 226 (%76.9) öğrenci çekirdek aile, 26 (%8.8) öğrenci geniş aile, 32 (%10.9) öğrenci tek ebeveynle 10 (%3.4) öğrenci ise aile büyükleriyle yaşamaktadır. Bağlanma tarzları açısından ise 80 (%27.2) öğrenci inançlı bağlanma 65 (%22.1), öğrenci kaygılı bağlanma 51 (%17.3) öğrenci, saplantılı bağlanma 98 (%33.3) öğrenci ise, kayıtsız bağlanma tarzına sahip olarak görülmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin 42’si (%14.3) daha evvel psikolojik/psikiyatrik yardım almış, 252’si (%85.7) ise rastgele bir psikolojik/psikiyatrik yardım almamıştır. Tablo 2. Araştırma Kümesinin Demografik Özelliklerine Ait Betimsel İstatistikler
Demografik Özellikler Kümeler N Cinsiyet Bayan 30 10.2 Erkek 264 89.8
Sosyo-Ekonomik Seviye
Düşük 105 35.7 Orta 103 35.0 Yüksek 86 29.3
Çalışma Durumu
Çalışıyor 100 34.0 Çalışmıyor 194 66.0 Ebeveyn beraberlik Durumu Ebeveyn beraberliği 239 81.3 Ebeveyn Yoksunluğu 55 18.7
Yaşanılan Aile Ortamı
Çekirdek Aile 226 76.9 Geniş Aile 26 8.8 Tek Ebeveynle 32 10.9 Aile Büyükleriyle 10 3.4
Bağlanma Tarzları
İnançlı Bağlanma 80 27.2 Dehşetli Bağlanma 65 22.1 Saplantılı Bağlanma 51 17.3 Kayıtsız Bağlanma 98 33.3
Psikolojik/Psikiyatrik Yardım Alma Durumu
Evet 42 14.3 Hayır 252 85.7 Toplam 294 100.0
%
Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Parıltı GÜRBÜZ
9
Bu çalışmada ergenlerin bağımlılık şiddet puanlarını belirlemek maksadıyla kullanılan bağımlılık profili indeksi envanterinin bu araştırmanın çalışma kümesi için olağanlık var iseyımlarını sağlamaması niçiniyle nonparametrik tahlil tekniklerinden faydalanılmıştır. Bu doğrultuda, ergenlerin unsur bağımlılığı profil indeksleri alt boyut ve toplam puanlarının bağlanma tarzlarına nazaran incelenmesine yönelik olarak nonparametrik testler içerisinde yer alan ilgisiz ölçümler için Kruskal Wallis H-Testi hesaplanmış olup sonuçlar Tablo 3’te rapor edilmiştir. Tablo 3. Bağımlılık Profili İndeksi Alt Boyut ve Toplam Puanlarının Bağlanma Tarzlarına bakılırsa İncelenmesine Yönelik Kruskal Wallis H-Testi sonuçları
Bağlanma tarzları
N Xort Ss S.ort H p
MKÖ İnançlı 80 0.13 0.43 147.90 .554
.907 Dehşetli 65 0.05 0.15 142.39 Saplantılı 51 0.10 0.32 147.41 Kayıtsız 98 0.09 0.22 150.61 MT İnançlı 80 0.36 1.50 150.23 .451
.930 Endişeli 65 0.27 1.25 145.45 Saplantılı 51 0.50 2.70 146.55 Kayıtsız 98 0.39 1.58 147.13 MYE İnançlı 80 0.37 1.78 151.71 3.268
.352 Endişeli 65 0.27 1.01 151.61 Saplantılı 51 0.49 3.22 139.58 Kayıtsız 98 0.28 1.51 145.46 MŞİ İnançlı 80 0.07 0.41 148.90 .744
.863 Kaygılı 65 0.04 0.27 146.89 Saplantılı 51 0.07 0.44 143.88 Kayıtsız 98 0.13 0.60 148.64 MBM İnançlı 80 0.15 0.08 147.43 .277
.964 Dehşetli 65 0.17 0.09 147.72 Saplantılı 51 0.15 0.09 145.14 Kayıtsız 98 0.26 0.09 148.64 BAPİ-ET İnançlı 80 1.61 0.18 148.30 .197
.978 Endişeli 65 1.08 0.13 147.45 Saplantılı 51 2.24 0.31 143.58 Kayıtsız 98 1.92 0.19 148.92 MKÖ: Unsur kullanım özellikleri, MT: Teşhis, MYE:Yaşam üstüne tesirleri, MŞİ: Şiddetli istek, MBM: Motivasyon, BAPİ-ET: Bağımlılık Şiddeti Toplam Puanı *p< ,05 , **p< ,01 Tablo 3’te görüldüğü üzere, Ergenlerin unsur bağımlılığı seviyelerini ortaya koymayı amaçlayan bağımlılık indeksi alt boyut ve toplam puanları, inançlı, kaygılı, saplantılı ve kayıtsız olarak sınıflandırılan bağlanma tarzlarına bakılırsa manalı bir biçimde farklılaşmamaktadır (p> .05). Tablo 4 incelendiğinde araştırma kümesini oluşturan ergenlerin unsur kullanmasına yönelik şiddetli istek (U= 3502.00, p< .05) ve unsur kullanmasını bırakmaya yönelik motivasyon (U= 3410.50, p< .05) alt boyutlarından elde ettikleri puanların, cinsiyete göre manalı bir biçimde farklılaştığı bulgusuna ulaşılırken; husus kullanım özellikleri, teşhis, unsur kullanmasının hayat üzerine tesirleri ve BAPİ-E toplam puanının cinsiyet değişkenine bakılırsa manalı bir biçimde farklılaşmadığı bulgusuna ulaşılmaktadır (p> .05). Husus kullanmasına yönelik şiddetli istek ve husus kullanmasını bırakmaya yönelik motivasyon alt boyutlarının cinsiyete nazaran farklılaşmasının kaynaklarının incelenmesi için sıra ortalamaları puanlarına bakıldığında bayan öğrencilerin erkek öğrencilere bakılırsa hem şiddetli istek birebir vakitte motivasyon alt boyutlarından daha yüksek puanlar aldığı gözlenmektedir. Buna nazaran bayan öğrencilerin erkek öğrencilere bakılırsa unsur kullanmasına yönelik daha şiddetli istek duymakta oldukları söylenebileceği üzere; bir daha bayan öğrencilerin erkek öğrencilere nazaran husus kullanmasını bırakmaya yönelik motivasyonlarının daha yüksek olduğu söylenebilir.
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
10
Tablo 4. Bağımlılık Profili İndeksi Alt Boyut ve Toplam Puanlarının Cinsiyete nazaran İncelenmesine Yönelik Mann Whitney U-Testi sonuçları
Küme n SO ST U z p MKÖ Bayan 30 155.25 4657.50 3727.50 -.647 .518 Erkek 264 146.62 38707.50 MT Bayan 30 162.28 4868.50 3516.50 -1.886 .059 Erkek 264 145.82 38496.50 MYE Bayan 30 157.93 4738.00 3647.00 -1.393 .164 Erkek 264 146.31 38627.00 MŞİ Bayan 30 162.77 4883.00 3502.00 -2.439 .015* Erkek 264 145.77 38482.00 MBM Bayan 30 165.82 4974.50 3410.50 -2.730 .006* Erkek 264 145.42 38390.50 BAPİ-ET Bayan 30 160.25 4807.50 3577.50 -1.018 .308 Erkek 264 146.05 38557.50 MKÖ: Husus kullanım özellikleri, MT: Teşhis, MYE: Hayat üstüne tesirleri, MŞİ: Şiddetli istek, MBM: Motivasyon, BAPİ-ET: Bağımlılık Şiddeti Toplam Puanı *p< ,05 , **p< ,01 Tablo 5. Bağımlılık Profili İndeksi Alt Boyut ve Toplam Puanlarının Aile Ortamına bakılırsa İncelenmesine Yönelik Kruskal Wallis H-Testi sonuçları Bağlanma tarzları
n Xort Ss S.ort H p
Manalı fark
MKÖ
Çekirdek Aile 226 0.06 0.23 140.72
18.370
.000**
1-4 2-4 3-4
Geniş Aile 26 0.28 0.66 157.15 Tek Ebeveyn 32 0.09 0.20 161.56 Aile Büyükleriyle 10 0.23 0.34 230.55
MT
Çekirdek Aile 226 0.16 0.80 144.69
4.670
.198
—
Geniş Aile 26 2.00 4.70 162.56 Tek Ebeveyn 32 0.60 1.84 155.23 Aile Büyükleriyle 10 0.30 0.94 147.00
MYE
Çekirdek Aile 226 0.15 1.03 144.36
5.890
.117
—
Geniş Aile 26 1.50 4.90 162.56 Tek Ebeveyn 32 0.54 1.81 156.70 Aile Büyükleriyle 10 0.90 2.84 149.20
MŞİ
Çekirdek Aile 226 0.03 0.21 144.38
10.133
.017*
1-2
Geniş Aile 26 0.53 1.20 167.35 Tek Ebeveyn 32 0.06 0.24 151.55 Aile Büyükleriyle 10 0.30 0.94 153.35
MBM
Çekirdek Aile 226 0.13 0.68 144.92
4.791
.188
—
Geniş Aile 26 0.57 1.39 159.77 Tek Ebeveyn 32 0.31 0.99 154.73 Aile Büyükleriyle 10 0.20 0.63 150.80
BAPİ-ET
Çekirdek Aile 226 0.26 1.00 141.25
12.869
.005*
1-4 2-4
Geniş Aile 26 1.90 4.38 151.81 Tek Ebeveyn 32 0.64 1.43 167.00 Aile Büyükleriyle 10 0.82 2.41 215.25 MKÖ: Unsur kullanım özellikleri, MT: Teşhis, MYE:Yaşam üstüne tesirleri, MŞİ: Şiddetli istek, MBM: Motivasyon, BAPİ-ET: Bağımlılık Şiddeti Toplam Puanı *p< ,05 , **p< ,001
Tablo 5 incelendiğinde, araştırma kümesini oluşturan ergenlerin bağımlılık şiddetini ortaya koymayı amaçlayan bağımlılık indeksi alt boyutları içinde yer alan husus kullanım tanısı, husus kullanmasının ömür üzerine tesiri ve husus kullanmasını bırakmaya yönelik motivasyon puanları yaşanılan aile ortamı değişkenine bakılırsa manalı bir biçimde farklılaşmamaktadır (p> .05). Ergenlerin husus kullanım özellikleri puanları, yaşanılan aile ortamı değişkenine bakılırsa istatistiksel olarak manalı bir biçimde farklılık göstermektedir (H=18.370, p< .001). Bu manalı
Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Parıltı GÜRBÜZ
11
farklılığın hangi boyutlar içinde olduğunun belirlenmesi için dört farklı kategoride sınıflandırılan aile ortamları kendi ortalarında ikili olarak tekrar sınıflandırılmış ve her ikili sınıf için Mann Whitney U testi kullanılarak manalı farkın kaynakları incelenmiştir. Mann Whitney U-testi sonuçları aile büyükleriyle yaşayan ergenlerin (SO=188.20) çekirdek ailesiyle birlikte yaşayan ergenlere bakılırsa (SO=115.42) husus kullanım seviyelerinin daha yüksek olduğunu göstermektedir. Benzeri biçimde, aile büyükleriyle bir arada yaşayan ergenlerin (SO=24.40) geniş aileyle yaşayan ergenlere göre (SO=16.23) husus kullanım özellikleri alt boyutundan elde ettikleri puan ortalamaları daha yüksektir. bir daha husus kullanım seviyeleri alt boyutu için aile büyükleri ile yaşayan ergenlerin (SO=28.95) tek ebeveynle yaşayan ergenlere bakılırsa (SO=19.17) ortalama puanlarının daha yüksek olduğu kararına ulaşılmıştır. bir daha, Tablo 4 incelendiğinde ergenlerin husus kullanmasına yönelik şiddetli istek puanları yaşanılan aile ortamı değişkenine bakılırsa istatistiksel olarak manalı bir biçimde farklılaşmaktadır (H=10.133, p< .05). Benzeri biçimde, manalı çıkan farklılığın kaynağını incelemek emeliyle aile ortamı alt kümeleri kendi ortalarında ikili olarak yeniden sınıflandırılmış ve her ikili sınıf için Mann Whitney U testi uygulanmıştır. Tahlil sonuçları, yalnızca geniş ailesiyle bir arada yaşayan ergenlerin (SO=144.06) çekirdek ailesiyle birlikte yaşayan ergenlere nazaran (SO=124.48) 71 şiddetli istek alt boyutundan elde ettikleri puan ortalamalarının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Tablo 4’e nazaran, ergenlerin BAPİ-E toplam puanlarının yaşanılan aile ortamı değişkenine göre istatistiksel olarak manalı farklılık göstermektedir (H=12.869, p< .05). Aile ortamları kendi ortalarında ikili olarak tekrar sınıflandırılarak Mann Whitney U-testi uygulandığında, aile büyükleriyle yaşayan ergenlerin (SO=176.15) çekirdek ailesiyle bir arada yaşayan ergenlere bakılırsa (SO=115.96) BAPİ-E toplam puanlarının daha yüksek olduğu kararına ulaşılmıştır. Misal biçimde, aile büyükleriyle birlikte yaşayan ergenlerin (SO=24.00) geniş aileyle yaşayan ergenlere bakılırsa (SO=16.38) BAPİ-E toplam puan ortalamaları daha yüksektir. Tablo 6. His Düzenleme Alt Boyut Puanlarının Cinsiyete nazaran İncelenmesine Yönelik t-Testi sonuçları N 𝐱 $ SS sd t P İçsel Fonksiyonel
His Düzenleme Bayan 30 13.84 4.48 292 0.091 .928 Erkek 264 13.76 4.52 İçsel Fonksiyonel Olmayan His Düzenleme Bayan 30 14.66 5.12 292 3.459 .001* Erkek 264 11.27 4.77 Dışsal Fonksiyonel His Düzenleme Bayan 30 11.26 4.21 292 1.446 .157 Erkek 264 10.09 4.11 Dışsal Fonksiyonel Olmayan His Düzenleme Bayan 30 10.08 4.57 292 0.945 .351 Erkek 264 9.25 4.01 p Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
12
Tablo 7. Araştırmada Ele Alınan Değişkenler içindeki Bağlantının Belirlenmesine Yönelik Spearman Korelâsyon Tahlili sonuçları
N 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. MKÖ 294 —
2. MT 294 .499** —
3. MYE 294 .373** .580** —
4. MŞİ 294 .343** .589** .665** —
5. MBM 294 .379** .526** .609** .707** —
6. BAPİ-ET 294 .877** .590** .547** .478** .524** —
7. İİDD 294 .089 .012 .045 .000 .041 .079 —
8. İİODD 294 .283** .247** .223** 180** .195** .274** .241** —
9. DİDD 294 .111 .032 .042 .022 .107 .106 .517** .396** —
10. DİODD 294 .351 .247** .147* .126* .133* .344** .214** .631** .336** — MKÖ: Husus kullanım özellikleri, MT: Teşhis, MYE:Yaşam üstüne tesirleri, MŞİ: Şiddetli istek, MBM: Motivasyon, BAPİ-ET: Bağımlılık Şiddeti Toplam Puanı, İİDD: İçsel fonksiyonel his düzenleme, İİODD: İçsel fonksiyonel olmayan his düzenleme, DİDD: Dışsal fonksiyonel his düzenleme, DİODD: Dışsal fonksiyonel olmayan his düzenlemep Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Parıltı GÜRBÜZ
13
Korelasyon neticelerina nazaran, araştırma kümesini oluşturan ergenlerin bağımlılık indeksi alt boyutları ve toplam BAPİ-E puanları içinde müspet tarafta ve manalı bağlantılar olduğu gözlenmiştir (p .05). İçsel fonksiyonel olmayan his düzenleme puanları ile unsur kullanım özellikleri (r(294) = .28, p< .001), teşhis (r(294) = .24, p< .001), unsur kullanmasının ömür üstüne tesirleri (r(294) = .22, p< .001), husus kullanmasına yönelik şiddetli istek (r(294) = .18, p< .001), husus kullanmasını bırakmaya yönelik motivasyon (r(294) = .19, p< .001) ve bağımlılık şiddeti toplam puanları (r(294) = .27, p< .001) içinde olumlu istikamette, düşük seviyede ve manalı ilgiler saptanmıştır. Ayrıyeten, iştirakçilerin dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme puanları ile teşhis (r(294) = .24, p< .001), unsur kullanmasının ömür üstüne tesirleri (r(294) = .14, p< .001), husus kullanmasına yönelik şiddetli istek (r(294) = .12, p< .001), unsur kullanmasını bırakmaya yönelik motivasyon (r(294) = .13, p< .001) ve bağımlılık şiddeti toplam puanları (r(294) = .34, p< .001) içinde müspet istikamette, düşük seviyede ve manalı bağların olduğu anlaşılmaktadır. Lakin, ergenlerin dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme puanları ile unsur kullanım özellikleri (r(294) = .35, p>.05) içinde istatistiksel olarak manalı bir farklılaşma bulunmamıştır. Buna göre, ergenlerin husus kullanım özellikleri hariç olmak üzere unsur kullanmasını tanımlayacak bağımlılık indeksi kriterleri alt boyutlarından elde ettikleri puanlar arttıkça, dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme puanlarının arttığı söylenebilir.
TARTIŞMA, SONUÇ ve TEKLİFLER Bu araştırmada iki temel sorun incelenmiştir. Öncelikle ‘Ergenlerin husus bağımlılığı şiddeti ve his düzenleme stratejileri içinde istatistiksel olarak manalı alakalar var mıdır?’ sorusuna karşılık bulmak için yapılan tahliller kararında manalı bir bağa rastlanmıştır. Elde edilen bu bulgu literatür ile tutarlılık göstermektedir (Weinberg vd., 2009; Wilens vd., 2013; Berking vd., 2011). Bu bağ incelendiğinde, gençlerde husus bağımlılığı şiddeti arttıkça dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme stratejilerinin daha epeyce kullanıldığı kararına ulaşılmıştır. Bu alt ölçekten alınan puanların arttıkça duygusal, davranışsal meseleler ve bedensel yakınmaların arttığı, toplumsal davranış ve ömür doyumunun azaldığı rapor edilmiştir (Duy ve Yıldız, 2014:29). Buna nazaran unsur bağımlılığı olan gençlerde bu şekil sorunların görülebileceği kararına ulaşılabilir. Araştırmanın ikinci odak noktası olan “Ergenlerin unsur bağımlılığı profil indeksi alt boyut ve toplam puanları bağlanma tarzlarına nazaran manalı bir biçimde farklılaşmakta mıdır?” sorusuna karşılık bulmak için yapılan tahliller kararında ise manalı bir fark saptanmamıştır. Balcı (2011)’nın ergenler üzerinde yaptığı çalışmasında husus kullanmasının inançsız bağlanma ile alakalı olduğu belirtilmiştir. Schindler’in (2019) ve Becoña ve arkadaşlarının (2014:80-81) yapmış oldukları meta tahlil çalışmaları, bağlanma tarzı ve husus kullanması içinde manalı bir bağlantı olduğunu göstermektedir. Fakat Becoña ve arkadaşlarının (2014:82) yaptığı çalışmada bu ilginin ergenin kendisi, etrafı ve ailesiyle bağlantılı epeyce sayıdaki faktörden etkilendiğini, bu niçinle kelam konusu değişkenler içindeki bağ incelenirken dış faktörlerin de kıymetlendirilmesi gerektiğini öne sürmüşlerdir. Literatür ile farklılık gösteren bulgunun bu dış etmenlere bağlı olduğu düşünülebilir. Örneğin öğrencilerin gittiği okul tipi bu alakaya tesir eden dış faktörlerden birisi olarak ele alınırsa çalışmanın örneklemi tek tip okul cinsindeki öğrencilerden oluştuğu için kararı etkilemiş olabilir. Öbür mümkün dış faktörler ise aile ortamı ve ebeveyn kontrolüdür. Mevcut çalışmada aile büyükleri ile yaşayan ergenlerin geniş ve çekirdek aile ile yaşayanlara bakılırsa manalı bir biçimde daha yüksek puanlara sahip olduğu göz önünde bulundurulduğunda, aile ortamının husus kullanmasına etkisinin değerli olduğu görülmektedir. Lakin bireyin aile büyükleri ile yaşamasına sebep olan etmenlerin de manalı farklılığa niye olabileceği unutulmamalıdır. Boşanma, aile içi çatışmalar, vefat, hastalık vb. durumlarda büyük ebeveynler çocuk/ergenin
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
14
bakımını üstlenebilmektedirler (Uğur, 2019:125). Buna emsal durumlarda aile dayanağı ve denetimi sağlanamadığı için ergen unsur kullanması açısından risk altında bulunmaktadır (CDC, 2022). Araştırmada elde edilen sonuçlar bu etmenlere bağlı olarak ortaya çıkmış olabilir. Ancak aile ortamının husus kullanmasına etkisinin kapsamlı bir biçimde anlaşılması için daha ayrıntılı araştırmalara gereksinim duyulmaktadır. Cinsiyet değişkenini ele aldığımızda, içsel fonksiyonel olmayan his düzenleme stratejileri için bayan öğrencilerin puanlarının daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Sonuçlar, cinsiyet değişkeninin his düzenleme ile bağlantılı olduğunu gösteren çalışmalar ile (Zhao vd., 2014:12; Zimmerman ve Iwanski; 2014:185) ve kız öğrencilerin erkek öğrencilere kıyasla his düzenleme stratejilerini daha fazla kullanıklarına dair bir araştırma kararı (kuvvetli, 2009:68) ile tutarlıdır. Elise Goubet ve arkadaşları (2019:7) his düzenleme stratejileri kullanma sıklığını, cinsiyet değişkenini ile birlikte incelemiş ve bayanların sorun çözme, toplumsal dayanak, his dışavurumu ve kendini suçlama stratejilerini erkeklere oranla daha fazla sık kullandıklarını raporlamışlardır. Bu stratejilerden kendini suçlama haricinde oburlarının fonksiyonel stratejiler olduğu düşünüldüğünde mevcut çalışmada bayan öğrencilerinin içsel fonksiyonel olmayan stratejileri kullandıkları bulgusu ile tutarsızlık görülmektedir. Bahsi geçen çalışmada örneklem kümesi 18-31 yaş aralığındaki bireylerden oluşmaktadır. Mevcut çalışmada yaş ortalaması 15,16 olan daha genç bir örneklem kümesi ile çalışıldığı göz önünde bulundurulduğunda yaş değişkeninin bu farklılığa yol açmış olabileceği düşünülebilir. Bayanlar ergenlikte fonksiyonel olmayan his düzenleme stratejilerini erkeklere oranla daha fazla kullanırken yetişkinlikte de yüklü olarak fonksiyonel his düzenleme stratejilerini daha fazla kullanıyor olabilirler. Bu iddiayı test etmek için dugu düzenleme stratejilerinin alt boyutlarının yaş ve cinsiyet değişkenleri ile bir arada ele alındığı ileri çalışmalar yapılması önerilmektedir. Ergenlerin husus bağımlılığı profil indeksi alt boyut ve toplam puanlarının da cinsiyete göre manalı bir biçimde farklılaştığı gözlenmiştir. Hem husus kullanmasına yönelik şiddetli istek tıpkı vakitte husus kullanmasını bırakmaya yönelik puanlarda kız öğrencilerin manalı bir halde daha yüksek puanlara sahip olduğu belirlenmiştir. Literatürde lise öğrencilerinde husus kullanması ile cinsiyet içinde alaka olduğunu gösteren çalışmalar olduğu üzere (Essau ve LeBlanc, 2017; Kloos vd., 2009:124; Kulis vd., 2008:263) ülkemizde yapılan bir çalışmada münasebet saptanmamıştır (Tansel, 2017:1460). Kuhn (2015:57), genç gençlerde husus kullanmasında cinsiyete bağlı farklılığın epey az olduğunu, ancak yaşla bir arada erkeklerde yaygınlığın daha yüksek olmaya başladığını söz etmektedir. Ayrıyeten ergenliğe daha erken yaşlarda giren bireylerde alkol kullanmasının daha yüksek olduğu da görülmektedir. Yapmış olduğumuz bu çalışmanın erken ergenliği kapsadığı göz önünde bulundurulduğunda kız öğrencilerde ortalamanın daha yüksek çıkması bu durum ile açıklanabilir. Ek olarak, genel popülasyonda cinsiyet farklılığına baktığımızda, erkeklerde husus kullanım oranı bayanlara kıyasla daha yüksek olsa da bayanlarda da erkeklerde olduğu kadar unsur kullanım bozukluğuna yakalanma riskinin bulunduğu, üstelik bayanlarda aşerme ve nüksün daha fazla görülebileceği belirtilmiştir (National Institute on Drug Abuse, 2021). Literatür ve mevcut çalışmadan elde edilen bilgiler doğrultusunda, çalışmaların erkek öğrencilere olduğu kadar kız öğrencilere de odaklanmasının kıymetli olacağı, ayrıyeten fonksiyonel olmayan his düzenleme stratejisine sahip ergenleri kapsayan ileri çalışmalar yapılmasının faydalı bilgiler sunacağı düşünülmektedir. Sonuç olarak, mevcut araştırma gençlerde unsur bağımlılığı ve his düzenleme hünerleri içinde bağ bulunması açısından literürde yer alan dataları desteklemektedir. hem de unsur bağımlılığının, dışsal fonksiyonel olmayan his düzenleme ile alakalı olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıyeten yaşanan aile ortamı ile unsur kullanması içinde bir alaka olduğunu ortaya koymuştur. Ek olarak cinsiyet değişkeninin husus kullanması, his düzenleme ve bağlanma üstündeki tesirleri ayrıntılı bir biçimde incelenmiş ve tartışılmıştır. Araştırma örnekleminin tek bir
Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Işık GÜRBÜZ
15
okuldaki 9. Sınıf öğrencilerini kapsadığının göz önünde bulundurulması ve gelecek çalışmalarda daha geniş örneklem kümeleri ile çalışılması önerilmektedir.
KAYNAKÇA Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E. and Wall, S. N. (2015). Patterns of attachment: A psychological study of the strange situation. New York: Psychology Press. [E-kitap]. Erişim adresi: https://doi.org/10.4324/9780203758045 Akkuş, D., Karaca, A., Şener, D. K., ve Ankaralı, H. (2017). Lise öğrencileri içinde sigara ve alkol kullanma sıklığı ve etkileyen faktörler. Anadolu Kliniği, 22(1): 36-45. Aydoğdu, H. ve Olcay Çam, M. (2013). Husus Kullanım Bozukluğu Olan ve Olmayan Ergenlerin Bağlanma Tarzları, Anne Baba Tavırları ve Toplumsal Dayanak Algıları Tarafından Karşılaştırılması, Psikiyatri Hemşireliği Mecmuası, 4(3): 137-144. doi: 10.5505/phd.2013.86580 Baker, T. B., Piper, M. E., Mccarthy, D. E., Majeskie, M. R. and Fiore, M. C. (2004). Addiction motivation reformulated: An affective processing model of negative reinforcement, Psychological Review, 111(1): 33-51. Balcı, G. P. (2011). Unsur kullanım bozukluğu olan gençlerde çocukluk çağı travmalarının bağlanma ile münasebeti. (Tıpta uzmanlık tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ bilgi tabanından erişildi (Tez No: 307621). Bartholomew, K. and Horowitz, L. (1991). Attachment styles among young adults: a test of a fourcategory model, Journal of Personality and Social Psychology, 61: 226-241. DOI: 10.1037//00223514.61.2.226 Baysan Otomobilci L. B., Taş G. ve Dikeç G. (2017). Çocuk ve gençlerde husus kullanması, suça yönelme, ruhsal bozukluklar ve hemşirelik bakımı, Bağımlılık Mecmuası, 18(4): 135-144. Becoña Iglesias, E., Fernández del Río, E., Calafat, A. and Fernández-Hermida, J. R. (2014). Attachment and substance use in adolescence: a review of conceptual and methodological aspects, Addiciones, 26(1): 77-86. Berking, M., Margraf, M., Ebert, D., Wupperman, P., Hofmann, S. G. and Junghanns, K. (2011). Deficits in emotion-regulation skills predict alcohol use during and after cognitive–behavioral therapy for alcohol dependence, Journal of Consulting and Clinical Psychology, 79(3): 307-318. https://doi.org/10.1037/a0023421 Bowlby, J. (1969). Attachment and loss (Cilt 1). New York: Basic Books. Bretherton, I. (1992). The origins of attachment theory: John Bowlby and Mary Ainsworth, Developmental Psychology, 28(5): 759-775. http://dx.doi.org/10.1037/0012-1649.28.5.759 Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma halleri (11. Baskı). Ankara: Pegem Akademi. Centers for Disease Control Control and Prevention. (2021), Teenagers (15-17 years of age). [Online]. https://www.cdc.gov/ncbddd/childdevelopment/positiveparenting/adolescence2.html [Erişim Tarihi: 07.10.2022]. Centers for Disease Control and Prevention. (2022). High risk substance use among youth. [Online] https://www.cdc.gov/healthyyouth/substance-use/. [Erişim Tarihi: 26.02.2022].
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
16
Cornellà-Font, M. G., Viñas-Poch, F., Juárez-López, J. R. and Malo-Cerrato, S. (2020). Risk of addiction: Its prevalence in adolescence and its relationship with security of attachment and selfconcept, Clínica y Salud, 31(1): 21-25. DOI: https://doi.org/10.5093/clysa2020a1 Cömert, I. T. ve Ögel, K. (2014). Unsur kullanan ergenlerin bağlanma tarzları, Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 1(1): 9-40. doi: 10.15805/addicta.2014.1.1.001 Duy, B. ve Yıldız, M. A. (2014). Ergenler için his düzenleme ölçeğinin Türkçe’ye uyarlanması, Türk Ruhsal Müracaat ve Rehberlik Mecmuası, 5(41): 23-35. Essau, C. A., and LeBlanc, S. S. (2017). Ollendick TH. Emotion regulation and psychopathology in children and adolescents. Oxford: Oxford University Press. European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs. (2020). ESPAD Report 2019. Erişim Adresi: chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/http://www.espad.org/sites/espad.org/files/2020 .3878_EN_04.pdf Falk, D. E, Yi, H. Y. and Hilton, M. E. (2008). Age of onset and temporal sequencing of lifetime DSM-IV alcohol use disorders relative to comorbid mood and anxiety disorders, Drug and Alcohol Dependence, 94(1): 234-245. https://doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2007.11.022 George, D. and Mallery, M. (2010). SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference, 17.0 update (10a ed.) Boston: Pearson. Goubet, K. E., and Chrysikou, E. G. (2019). Emotion regulation flexibility: Gender differences in context sensitivity and repertoire. Frontiers in Psychology, 10, 1-10. Gray, K. M., and Squeglia, L. M. (2018). Research Review: What have we learned about adolescent substance use?, Journal of Child Psychology and Psychiatry, 59(6): 618-627. https://doi.org/10.1111/jcpp.12783 Griffin, D. W., and Bartholomew, K. (1994b). Models of the self and other: Fundamental dimensions underlying measures of adult attachment. Journal of Personality and Social Psychology, 67(3), 430–445. https://doi.org/10.1037/0022-3514.67.3.430 kuvvetli, A. (2009). Eighth grade students’ emotion regulation strategies during test taking: The role of gender, cognitive appraisal processes, academic self-efficacy, and test anxiety (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara. Gürçay, E. (2008). gençlerde Unsur Bağımlılığı İle Yakınlarından Ayrılma Problemleri içindeki Münasebetin İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Hall, W. D., Patton, G., Stockings, E., Weier, M., Lynskey, M., Morley, K. I. and Degenhardt, L. (2016). Why young people’s substance use matters for küresel health. The Lancet Psychiatry, 3(3): 265-279. Karagöz, B. Ve Dağ, İ. (2015). Kendini yaralama davranışlarında çocukluk periyodu istismarı ve dikkatsizliği ile his düzenleme kuvvetliğü içindeki bağ: Alkol ve/ya husus bağımlısı bir kümede kendini yaralama davranışının incelenmesi. Arch Neuropsychiatr, 52: 8-14. Kıral, K. (2011). Demans Hasta Yakınlarında Depresyon ve Ömür Doyumu: Bilişsel His Ayarlama, Toplumsal Dayanak ve Adil Dünya İnancı İlgisi (Yüksek lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ bilgi tabanından erişildi (Tez No: 296427). Kloos, A., Weller, R. A., Chan, R. and Weller, E. B. (2009). Gender differences in adolescent substance abuse, Current Psychiatry Reports, 11(2): 120-126. DOI: 10.1007/s11920-009-0019-8
Aydın ERİNCİK Hande ÇELİKAY SÖYLER ve Azime Işık GÜRBÜZ
17
Kuhn, C. (2015). The emergence of sex differences in the development of substance use and abuse during adolescence. Pharmacology & Therapeutics, 153: 55-78. Kulis, S., Marsiglia, F. F., Lingard, E. C., Nieri, T. and Nagoshi, J. (2008) Gender identity and substance use among students in two high schools in Monterrey, Mexico, Drug and Alcohol Dependence, 95(3): 258-268. doi: 10.1016/j.drugalcdep.2008.01.019 McRae, K. and Gross, J. J. (2020). Emotion regulation, Emotion, 20(1): 1-9. http://dx.doi.org/10.1037/emo0000703 Mete, B., Söyiler, V., and Pehlivan, E. (2020). Adölesanlarda sigara içme ve unsur kullanma prevalansı. Bağımlılık Mecmuası, 21(1): 64-71. National Institute on Drug Abuse (NIDA). (2021). Substance Use in Women Research Report: Summary. Erişim adresi: https://nida.nih.gov/publications/research-reports/substance-use-inwomen/summary [18.10.2022]. Ögel, K., Cihan, C., Karadağ, F. ve Gürol, D. T. (2012a). Bağımlılık Profil İndeksinin (BAPİ) geliştirilmesi, geçerlik ve güvenilirliği, Türk Psikiyatri Mecmuası, 23(4): 264-273. Ögel, K., Karadağ, F., Cihan, C. ve Gürol, D. T. (2012b). Bağımlılık Profil İndeksi (BAPİ) Uygulama Rehberi. chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/http://www.bapi.info.tr/dosyalar/bapirehber.pd f adresinden edinilmiştir. Phillips, K. F. V. and Power, M. J. (2007). A new self-report measure of emotion regulation in adolescents: The Regulation of Emotions Questionnaire, Clinical psychology and psychotherapy, 14(2):145-156. DOI: https://doi.org/10.1002/cpp.523 Poon, J. A., Turpyn, C. C., Hansen, A., Jacangelo, J., and Chaplin, T. M. (2016). Adolescent substance use & psychopathology: Interactive effects of cortisol reactivity and emotion regulation, Cognitive Therapy and Research, 40(3): 368-380. https://doi.org/10.1007/s10608-015-9729x Santrock, J. W. (2014). Ergenlik. 14th ed. Edited by Diğdem Müge Siyez. İstanbul: Nobel Yayıncılık Schindler, A. (2019). Attachment and substance use disorders-theoretical models, empirical evidence, and implications for treatment, Frontiers in Psychiatry, 10, 1-13. doi: 10.3389/fpsyt.2019.00727 Sümer, N. ve Güngör, D. (1999). Yetişkin bağlanma tarzları ölçeklerinin Türk örneklemi üzerinde psikometrik değerlendirmesi ve kültürlerarası bir karşılaştırma, Türk Psikologlar Mecmuası, 14(43): 71-106. Tansel, B. (2017). Lise Öğrencilerinin Bağımlılık Yapan Hususlara Yönelik Tavırlarının İncelenmesi, Hitit Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Mecmuası, 10(2): 1453-1472. Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (TUBİM). (2012), 2012 Türkiye Uuyuşturucu Raporu, 17.10.2022 tarihinde chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.narkotik.pol.tr/kurumlar/narkotik. pol.tr/Arsiv/TUBIM/Documents/TURKIYE%20UYUSTURUCU%20RAPORU%202012.pdf adresinden alındı. Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi Şube Müdürlüğü (TÜBİM). (2020), Unsur Kullanıcıları Profil Çalışması 2020 Yılı NARKOLOG Proje Çıktısı: Tahlil Raporu, 17.10.2022 tarihinde chrome
Toplumsal, Beşeri ve İdari Bilimler Mecmuası, 5(12): ?-?.
18
extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.narkotik.pol.tr/kurumlar/narkotik. pol.tr/TUB%C4%B0M/Ulusal%20Yay%C4%B1nlar/2021_.pdf adresinden alınmıştır. Uğur, S. B. (2020). Çocuk Bakımında Büyükannelik ve Büyükbabalık: Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları Bağlamında Nitel Bir Araştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Mecmuası, 3(1), 122-154. Weinberg, A. and Klonsky, E.D. (2009). Measurement of emotion dysregulation in adolescents, Psychological Assessment, 21(4): 616. https://doi.org/10.1037/a0016669 Weiss, N. H., Kiefer, R., Goncharenko, S., Raudales, A. M., Forkus, S. R., Schick, M. R., and Contractor, A. A. (2022). Emotion regulation and substance use: a meta-analysis. Drug and alcohol dependence, 230: 1-17. Wilens, T. E., Martelon, M., Anderson, J. P., Shelley-Abrahamson, R. and Biederman, J. (2013). Difficulties in emotional regulation and substance use disorders: A controlled family study of bipolar adolescents, Drug and Alcohol Dependence, 132(1-2): 114-121. https://dx.doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2013.01.015 Wıllınger, U., Lenzınger, E., Hornık, K., Fıscher, G., Schönbeck, G., Aschauer, H. N. and Meszaros, K. (2002). Anxiety As a Predictor of Relapse in detoxified alcohol-dependent patients, Alcohol and Alcoholism, 37(6): 609-612. https://doi.org/10.1093/alcalc/37.6.609 Zhao, X., Zhang, R. and Zheng, K. (2014). Gender differences in emotion regulation strategies in adolescents, Chinese Journal of Clinical Psychology, 22(5): 849-854. Zimmermann, P. and Iwanski, A. (2014). Emotion regulation from early adolescence to emerging adulthood and middle adulthood: Age differences, gender differences, and emotion-specific developmental variations, International Journal of Behavioral Development, 38(2): 182-194. DOI: https://doi.org/10.1177/0165025413515405
Okumaya devam et...