İki Dillilik (Bilingual) Beyne Olan Etkisi
Son yüzyılda gerçekleşen teknolojik gelişmeler ile ticaret, bağlantı ve kültür yapılarında değişiklikler meydana gelmiştir. Beşerler, evvelden yalnızca komşusu ve yakın etrafı ile irtibat kurabiliyorken bu teknolojik gelişmeler yardımıyla kendisinden binlerce kilometre ötedeki beşerlerle bağlantı kurabilir hale gelmiştir. Pekala, bu yalnızca teknoloji yardımıyla mi gerçekleşmekte ? Büsbütün teknolojiye bu rolü atfetmek haksızlık olur. Teknolojik gelişmeler haricinde irtibatın en temel ögesi olan lisan ve kullanmasında da değişiklikler meydana gelmiştir. Örnek olarak bilimsel lisan olmasında karar kılınan İngilizce gösterilebilir. Ana lisanı İngilizce olmamasına karşın milyonlarca insan İngilizce öğreniyor. Ebeveynler de bu gerekliliğin farkına varıp çocuklarına erken yaşta ikinci hatta üçüncü bir lisan öğretme arayışı içerisine giriyorlar. Pekala iki lisan çocuklarımıza yararlı mı ?
Öncelikle “dil”in ne olduğu ile başlayalım. Lisan tahsili ve bilişsel marifetler birbirine paralel ilerlemektedir. 1 aylık bebeğin kitap okuması beklenemeyeceği üzere, yaşla birlikte bireyler lisan hünerleri edinirler. Enteresan olan nokta ise; her bir birey dünyaya geldiği anda, dünyada kullanılan bütün lisanları konuşabilecek marifete sahiptir lakin büyüdüğü etrafta kullanılan lisan ve model aldığı şahısların kullandığı lisana bakılırsa, bireyin lisan marifeti ve o lisana göre gırtlak, ağız yapısı o lisanla olumlanır. Öbür lisanlara olan becerisindense ana lisanın gerektirdiği konuşma maharetine sahip olur. Bireyin etrafında Fransızca konuşuluyorsa ve maruz kaldığı bütün irtibat kanalları Fransızca ise bu birey Fransızca konuşacaktır. Yani, ana lisanı Fransızca olacaktır. Kulağa avantajlı gelse de bu durum her vakit bu biçimde midir? bir evvel daha âlâ anlaşılması için beyni modelleyelim. Bu modelde insan beyni bir bilgisayar olsun. Bildiğiniz üzere bilgisayarlar, girdi ve çıktıların bütünüdür. Bu beyne uyarlanırsa; uyaran ismi verilen ses, ışık üzere kaynaklar insan beynini şekillendirir. Girdi, burada bireyin etrafında konuşulan lisanın zenginliği ve bireyle kurulmaya çalışılan irtibat ölçüsüdür. Çıktı ise bireyin lisan gelişimidir. Genelleyecek olunursa bir birey ne kadar gerçek ölçüde uyarana maruz kalırsa bilişsel mahareti de o kadar gelişecektir.
Beyindeki durum; çift dillilerin ve tek dillilerin beyin aktivitesi karşılaştırıldığında O.Potzl’ın araştırmasına bakılırsa (1930) şu sonuçlar ortaya çıkmıştır;
İki dilliler konuşurken lisan mahareti ile ilgili olan beynin sol yarımküresinde aktivite artmıştır lakin içten seslenme biçimlerinde de tek dillilerin sol yarımküresinde de birebir artış gözlemlenmiştir (Lingualego,2014).
Beynin Temporal (alt) bölgesinde ise iki lisanlı bireylerde daha hayli aktivite gözlemlenmiştir (Lingualego,2014).
Bu iki lisanlı bireyler de kendi içlerinde ikiye ayrılmaktadır,
1.Kendiliğinden iki lisanlı olan (dünyaya geldiklerinde iki lisanlı olan bireyler).
2.Erken evre iki lisanlı olanlar yani etraftan ya da eğitimle iki lisan edinen bireyler.
3.Geç evre iki lisanlı olanlar yani daha sonradan öteki bir ülkeye göç eden bireyler.
Bu 3 tip lisan tahsilinin birbirinden farklı sonuçları vardır. Lisan tahsili iki dillilik ve tek dillilik olarak ikiye ayrıldığı bilinse de iki dillilik de kendi ortasında ayrılmaktadır ve bu da iki dilliliğin avantajlarını etkilemektedir. Yazının devamında 3. tip olan “geç evre iki lisanlı bireyler” hakkında bilgi verilecektir.
Evreleri daha düzgün nazaranbilmek ismine Konuşma ve Lisan Bilimleri Profesörü Patricia Kuhl bir deney düzenlemiştir. Deneyde beyindeki boz husus gözlemlenmiştir. Boz hususun gözlemlenme sebebi ise beyin içi iletimden sorumlu olan aksonların bir ortaya gelmesinden ötürüdır. DTI tekniği ile bu müşahede gerçekleştirilmiştir (Karabulut,2018).
FA (sol) ve RD (sağ) ile yakın münasebetteki bölgeler: Kırmızı renk, konuşmayla ilgili alanları; sarı renk, dinleme ili bağlı alanları göstermektedir.
DTI testinde gönderilen moleküller su damlacığı üzeredir ve beyne dağılır. Bu dağılım incelenirken sağlıklı bir beyinde boz husus (FA) bir tarafa akım ve (RD) başka tarafa akım referans alınır (Karabulut,2018).
İki dillilerde daha fazla FA akışı ile bir arada daha düşük RD akışı gözlemlenmiştir. bu türlü değerlendirildiğinde iki dillilik dezavantajlı üzere gözükse de aslında gerçek bu biçimde değildir. Dinleme ve konuşma sırasında harcanan vakit karşılaştırıldığında iki dilliler daha az vakit harcamaktadır (Karabulut,2018).
Bu çalışmaya katılan bireyler yakından incelendiğinde, iki lisanlı olarak seçilen bireylerin göçmen olduğu fark edilmiştir. Tek lisanlı bireyler ise göçmen değillerdir. Bu da sonuç olarak beyin gelişmeninde tek kıstasın ya da tek belirleyici faktörün lisan olmadığı konusunda bir işarettir. Kalıtım ve etraf de hem de lisan gelişmeninde tesirlidir (Karabulut, 2018).
Yazının başında da açıklandıği üzere, yeteri kadar hakikat uyarana maruz kalmak bile lisan gelişmenini etkilemektedir. Buna bir öteki ek gelişme olarak iki lisanlı çocukların tek lisanlı çocuklar ile karşılaştırıldığında; bir objeyi kapsayan daha fazlaca söze sahip olması onların bilişsel maharetini arttırmaktadır (Konuk, 2012).
Demans, hudut sisteminde hudut iletiminden sorumlu olan sistemdeki işlev kaybıdır. Çevresel etkenler farklı tutulursa, sıklıkla Demans’ın sebebi Alzheimer hastalığıdır. Bilişsel marifet ile yani iki dillilik ile Demans’ın önüne geçilebilmesi ile ilgili Magali Perquin bir araştırma yapmıştır. Çalışmada, iki lisan bilen ve ikiden daha fazla lisan bilen insanların bilişsel marifeti incelenmiştir ve ikiden daha fazla lisan bilen bireyler beyin ve biliş sıhhati açısından öne geçmişlerdir (Konuk,2012).
Tüm sonuçlar göz önüne alındığında birden çok lisan kullanan bireylerin biliş, konuşma ve öğrenme açısından farkı vardır. Buradan varılacak olan sonuç iki dilliliğin bireyleri büsbütün bilişsel olarak koruduğu ve onları öne geçirdiği demek değildir. Kohl’un çalışmasında görüleceği üzere sosyodemografik yapı bile şahısların biliş maharetleri üzerinde tesirlidir. Bu tesire bir öteki örnek ise Fransaya göç etmiş bireylerin çocuklarının hem anadilini öğrenememesi birebir vakitte ikinci lisanı kâfi seviyede öğrenememesi üzere sonuçlar ortaya çıkmıştır. Bu sonuçların en önemli sebebi de sosyodemografik faktörlerdir (Gürbüz,2017). Commin’s (2014) yarı dillilik kuramı da bu durumu ispatlar niteliktedir. Yani ikinci lisan tahsili birinci lisanın uygun öğrenilmesine bağlıdır. Sonuç olarak iki dilliliğin bilişsel marifet üstündeki tesiri görülse de iki dilliliğin bilhassa avantajı kültür ve iktisatta görülmektedir. Birden çok lisan bilen şahısların daha fazla kültürle müsabakası ve söz haznesinin daha fazlaca gelişmesinden ve ticari telaşlardan ötürü ebeveynler bu yüzyılın devamında da birden çok lisan tahsiline kıymet vermeye devam edecektir. İki lisan bilmenin yalnızca avantajı yoktur, beraberinde gerçek planlanmayan eğitim ve sosyodemografik etkenler niçiniyle yarı dillilik üzere meseleler ortaya da çıkabilmektedir.
Yazımı okuduğunuz için sizlere teşekkür ederim.
-Özgü Akgün
Kaynaklar
Angela Grant (2018) The Bilingual Brain: Why One Size Doesn’t Fit All https://knowingneurons.com/2018/07/25/the-bilingual-brain/ adresinden alındı.
Aydın, C. (2010), Fransa‟da Yaşayan Türk Çocuklarının Anadil Eğitimi Eksikliklerinden Kaynaklanan Esas Sıkıntıları Ve Tahlil Teklifleri, Iıı. Memleketler arası Dünya Lisanı Sempozyumu.
Bayındır Sıhhat Kümesi. (n.d.). Demans ve Alzheimer. Retrieved from https://www.bayindirhastanesi.com.tr/blog/demans-ve-alzheimer-217
Cummins, J. (2014). L‟éducation Bilingue : Qu‟avons-Nous Appris De Cinquante Ans De Recherche? Dans Isabelle Nocus, Jacques Vernaudon Et Mirose Paia (Dir.). « L‟école Plurilingue En Outre-Mer », Presses Universitaires De Rennes.
GURBUZ, O. (4). Fransa’da yaşayan iki lisanlı Türk göçmen çocukların Trükçeye karşı tavırları ve Fransa’daki ana lisan eğitim siyasetleri. Sobider, 354-378.
Karabulut, Ş. (2018, 11 25). Bilingual Beyin: İki Lisanlı Olmak Avantaj Mı, Dezavantaj Mı? nöroblog: http://noroblog.net/2018/11/25/bilingual-beyin-iki-dilli-olmak-avantaj-mi-dezavantaj-mi/adresinden alındı.
Khul, P. K. (n.d.). Institute for Learning & Brain Sciences: http://ilabs.uw.edu/institute-faculty/bio/i-labs-patricia-k-kuhl-phd adresinden alındı.
Konuk, E. (2013, 03 16). İki Dillilik / Çok Dillilik Ve Beyin Gelişimi III. Retrieved from Davranış Bilimleri Enstitüsü: https://www.dbe.com.tr/Kurumsal/tr/iki-dillilikcok-dillilik-ve-beyin-gelisimi-iii/
Okumaya devam et...
Son yüzyılda gerçekleşen teknolojik gelişmeler ile ticaret, bağlantı ve kültür yapılarında değişiklikler meydana gelmiştir. Beşerler, evvelden yalnızca komşusu ve yakın etrafı ile irtibat kurabiliyorken bu teknolojik gelişmeler yardımıyla kendisinden binlerce kilometre ötedeki beşerlerle bağlantı kurabilir hale gelmiştir. Pekala, bu yalnızca teknoloji yardımıyla mi gerçekleşmekte ? Büsbütün teknolojiye bu rolü atfetmek haksızlık olur. Teknolojik gelişmeler haricinde irtibatın en temel ögesi olan lisan ve kullanmasında da değişiklikler meydana gelmiştir. Örnek olarak bilimsel lisan olmasında karar kılınan İngilizce gösterilebilir. Ana lisanı İngilizce olmamasına karşın milyonlarca insan İngilizce öğreniyor. Ebeveynler de bu gerekliliğin farkına varıp çocuklarına erken yaşta ikinci hatta üçüncü bir lisan öğretme arayışı içerisine giriyorlar. Pekala iki lisan çocuklarımıza yararlı mı ?
Öncelikle “dil”in ne olduğu ile başlayalım. Lisan tahsili ve bilişsel marifetler birbirine paralel ilerlemektedir. 1 aylık bebeğin kitap okuması beklenemeyeceği üzere, yaşla birlikte bireyler lisan hünerleri edinirler. Enteresan olan nokta ise; her bir birey dünyaya geldiği anda, dünyada kullanılan bütün lisanları konuşabilecek marifete sahiptir lakin büyüdüğü etrafta kullanılan lisan ve model aldığı şahısların kullandığı lisana bakılırsa, bireyin lisan marifeti ve o lisana göre gırtlak, ağız yapısı o lisanla olumlanır. Öbür lisanlara olan becerisindense ana lisanın gerektirdiği konuşma maharetine sahip olur. Bireyin etrafında Fransızca konuşuluyorsa ve maruz kaldığı bütün irtibat kanalları Fransızca ise bu birey Fransızca konuşacaktır. Yani, ana lisanı Fransızca olacaktır. Kulağa avantajlı gelse de bu durum her vakit bu biçimde midir? bir evvel daha âlâ anlaşılması için beyni modelleyelim. Bu modelde insan beyni bir bilgisayar olsun. Bildiğiniz üzere bilgisayarlar, girdi ve çıktıların bütünüdür. Bu beyne uyarlanırsa; uyaran ismi verilen ses, ışık üzere kaynaklar insan beynini şekillendirir. Girdi, burada bireyin etrafında konuşulan lisanın zenginliği ve bireyle kurulmaya çalışılan irtibat ölçüsüdür. Çıktı ise bireyin lisan gelişimidir. Genelleyecek olunursa bir birey ne kadar gerçek ölçüde uyarana maruz kalırsa bilişsel mahareti de o kadar gelişecektir.
Beyindeki durum; çift dillilerin ve tek dillilerin beyin aktivitesi karşılaştırıldığında O.Potzl’ın araştırmasına bakılırsa (1930) şu sonuçlar ortaya çıkmıştır;
İki dilliler konuşurken lisan mahareti ile ilgili olan beynin sol yarımküresinde aktivite artmıştır lakin içten seslenme biçimlerinde de tek dillilerin sol yarımküresinde de birebir artış gözlemlenmiştir (Lingualego,2014).
Beynin Temporal (alt) bölgesinde ise iki lisanlı bireylerde daha hayli aktivite gözlemlenmiştir (Lingualego,2014).
Bu iki lisanlı bireyler de kendi içlerinde ikiye ayrılmaktadır,
1.Kendiliğinden iki lisanlı olan (dünyaya geldiklerinde iki lisanlı olan bireyler).
2.Erken evre iki lisanlı olanlar yani etraftan ya da eğitimle iki lisan edinen bireyler.
3.Geç evre iki lisanlı olanlar yani daha sonradan öteki bir ülkeye göç eden bireyler.
Bu 3 tip lisan tahsilinin birbirinden farklı sonuçları vardır. Lisan tahsili iki dillilik ve tek dillilik olarak ikiye ayrıldığı bilinse de iki dillilik de kendi ortasında ayrılmaktadır ve bu da iki dilliliğin avantajlarını etkilemektedir. Yazının devamında 3. tip olan “geç evre iki lisanlı bireyler” hakkında bilgi verilecektir.
Evreleri daha düzgün nazaranbilmek ismine Konuşma ve Lisan Bilimleri Profesörü Patricia Kuhl bir deney düzenlemiştir. Deneyde beyindeki boz husus gözlemlenmiştir. Boz hususun gözlemlenme sebebi ise beyin içi iletimden sorumlu olan aksonların bir ortaya gelmesinden ötürüdır. DTI tekniği ile bu müşahede gerçekleştirilmiştir (Karabulut,2018).
FA (sol) ve RD (sağ) ile yakın münasebetteki bölgeler: Kırmızı renk, konuşmayla ilgili alanları; sarı renk, dinleme ili bağlı alanları göstermektedir.
DTI testinde gönderilen moleküller su damlacığı üzeredir ve beyne dağılır. Bu dağılım incelenirken sağlıklı bir beyinde boz husus (FA) bir tarafa akım ve (RD) başka tarafa akım referans alınır (Karabulut,2018).
İki dillilerde daha fazla FA akışı ile bir arada daha düşük RD akışı gözlemlenmiştir. bu türlü değerlendirildiğinde iki dillilik dezavantajlı üzere gözükse de aslında gerçek bu biçimde değildir. Dinleme ve konuşma sırasında harcanan vakit karşılaştırıldığında iki dilliler daha az vakit harcamaktadır (Karabulut,2018).
Bu çalışmaya katılan bireyler yakından incelendiğinde, iki lisanlı olarak seçilen bireylerin göçmen olduğu fark edilmiştir. Tek lisanlı bireyler ise göçmen değillerdir. Bu da sonuç olarak beyin gelişmeninde tek kıstasın ya da tek belirleyici faktörün lisan olmadığı konusunda bir işarettir. Kalıtım ve etraf de hem de lisan gelişmeninde tesirlidir (Karabulut, 2018).
Yazının başında da açıklandıği üzere, yeteri kadar hakikat uyarana maruz kalmak bile lisan gelişmenini etkilemektedir. Buna bir öteki ek gelişme olarak iki lisanlı çocukların tek lisanlı çocuklar ile karşılaştırıldığında; bir objeyi kapsayan daha fazlaca söze sahip olması onların bilişsel maharetini arttırmaktadır (Konuk, 2012).
Demans, hudut sisteminde hudut iletiminden sorumlu olan sistemdeki işlev kaybıdır. Çevresel etkenler farklı tutulursa, sıklıkla Demans’ın sebebi Alzheimer hastalığıdır. Bilişsel marifet ile yani iki dillilik ile Demans’ın önüne geçilebilmesi ile ilgili Magali Perquin bir araştırma yapmıştır. Çalışmada, iki lisan bilen ve ikiden daha fazla lisan bilen insanların bilişsel marifeti incelenmiştir ve ikiden daha fazla lisan bilen bireyler beyin ve biliş sıhhati açısından öne geçmişlerdir (Konuk,2012).
Tüm sonuçlar göz önüne alındığında birden çok lisan kullanan bireylerin biliş, konuşma ve öğrenme açısından farkı vardır. Buradan varılacak olan sonuç iki dilliliğin bireyleri büsbütün bilişsel olarak koruduğu ve onları öne geçirdiği demek değildir. Kohl’un çalışmasında görüleceği üzere sosyodemografik yapı bile şahısların biliş maharetleri üzerinde tesirlidir. Bu tesire bir öteki örnek ise Fransaya göç etmiş bireylerin çocuklarının hem anadilini öğrenememesi birebir vakitte ikinci lisanı kâfi seviyede öğrenememesi üzere sonuçlar ortaya çıkmıştır. Bu sonuçların en önemli sebebi de sosyodemografik faktörlerdir (Gürbüz,2017). Commin’s (2014) yarı dillilik kuramı da bu durumu ispatlar niteliktedir. Yani ikinci lisan tahsili birinci lisanın uygun öğrenilmesine bağlıdır. Sonuç olarak iki dilliliğin bilişsel marifet üstündeki tesiri görülse de iki dilliliğin bilhassa avantajı kültür ve iktisatta görülmektedir. Birden çok lisan bilen şahısların daha fazla kültürle müsabakası ve söz haznesinin daha fazlaca gelişmesinden ve ticari telaşlardan ötürü ebeveynler bu yüzyılın devamında da birden çok lisan tahsiline kıymet vermeye devam edecektir. İki lisan bilmenin yalnızca avantajı yoktur, beraberinde gerçek planlanmayan eğitim ve sosyodemografik etkenler niçiniyle yarı dillilik üzere meseleler ortaya da çıkabilmektedir.
Yazımı okuduğunuz için sizlere teşekkür ederim.
-Özgü Akgün
Kaynaklar
Angela Grant (2018) The Bilingual Brain: Why One Size Doesn’t Fit All https://knowingneurons.com/2018/07/25/the-bilingual-brain/ adresinden alındı.
Aydın, C. (2010), Fransa‟da Yaşayan Türk Çocuklarının Anadil Eğitimi Eksikliklerinden Kaynaklanan Esas Sıkıntıları Ve Tahlil Teklifleri, Iıı. Memleketler arası Dünya Lisanı Sempozyumu.
Bayındır Sıhhat Kümesi. (n.d.). Demans ve Alzheimer. Retrieved from https://www.bayindirhastanesi.com.tr/blog/demans-ve-alzheimer-217
Cummins, J. (2014). L‟éducation Bilingue : Qu‟avons-Nous Appris De Cinquante Ans De Recherche? Dans Isabelle Nocus, Jacques Vernaudon Et Mirose Paia (Dir.). « L‟école Plurilingue En Outre-Mer », Presses Universitaires De Rennes.
GURBUZ, O. (4). Fransa’da yaşayan iki lisanlı Türk göçmen çocukların Trükçeye karşı tavırları ve Fransa’daki ana lisan eğitim siyasetleri. Sobider, 354-378.
Karabulut, Ş. (2018, 11 25). Bilingual Beyin: İki Lisanlı Olmak Avantaj Mı, Dezavantaj Mı? nöroblog: http://noroblog.net/2018/11/25/bilingual-beyin-iki-dilli-olmak-avantaj-mi-dezavantaj-mi/adresinden alındı.
Khul, P. K. (n.d.). Institute for Learning & Brain Sciences: http://ilabs.uw.edu/institute-faculty/bio/i-labs-patricia-k-kuhl-phd adresinden alındı.
Konuk, E. (2013, 03 16). İki Dillilik / Çok Dillilik Ve Beyin Gelişimi III. Retrieved from Davranış Bilimleri Enstitüsü: https://www.dbe.com.tr/Kurumsal/tr/iki-dillilikcok-dillilik-ve-beyin-gelisimi-iii/
Okumaya devam et...