Nitekim OSB semptomları genel manada bütün yaş periyotlarında emsal bulunmasına karşın, belirtilerin anlaşılması ve hayat üstündeki etkisi değişik olabilmektedir (Motavalli Kutsal, 2017). Otizm spektrum bozukluğunda anne babalar çocuklarının bir yaşından itibaren gelişimlerinde farklılıklar olduğunu sezerler. Bu durum asıl gelişimsel boyutta çocuğun akranıyla bir ortadayken daha fazla gözlemlenmektedir. Anne babaların bu konuda birtakım gözlemlenen değişiklikleri yeterli tahlil etmesi gerekmektedir; bu durumun niçini çocukların gelişimlerinde birtakım devir devirler değerlidir, bunun kıymeti devir itibariyle olması gereken gelişim evrelerinin eksikliğinde erken müdahalede bulunmak OSB için gereklidir (Ergün, 2019). Teşhisin olduğu çocukların %75’inde gecikmiş belirtilerin görülmesi 1 yaşında başlayabilir; ayrıyeten belirtiler %25 seviyesinde 2 ya da 3 yaşlarında görülmektedir. Otizmde davranışsal manada bozukluklar çocuk yaş aldıkça daha da dikkat çekmeye başlamaktadır.
Bu doğrultuda çocuğun 1 yaşından 2 yaşına geldiğinde daha fazla davranışsal bozulmaları sergilediğini söylemek mümkündür (Aydın ve Kınacı, 2020). Otizm spektrum bozukluğunda erken teşhis belirtileri şu doğrultuda ele alınmıştır; çocukların gelişim seyrinde atipiklik gözlemlenmesi, göz temasında kaçınma, ismine reaksiyon olmaması, taklit yeteneğinde sonluluk, toplumsal tebessümün eksikliği, tepkisizlik, toplumsal iletişimsizlik, davranışsal sorunlar (yinelayan hareketler, dönme hareketleri), dikkat eksikliği, bir nesneye odaklanma, müspet etkileşime girememe, anlamsız sesler çıkarma, sıradan el, kol, baş hareketlerinin olmaması, sözcüklerin olmaması, ebeveynleri ve öteki bireylerle oyun, irtibat bazlı teşebbüslerine reaksiyon vermeme, uyaranlara abartı reaksiyonlar verme (yüksek ses, ışık, kalabalık vb. gibi), anne babaya ihtiyaç yokmuş üzere davranma, rutin sevgisi, yiyecek yemede meseleler, ebeveynler tarafında huzursuzluk ve anlaşılamama üzere sıralanabilir (Bodur ve Shalbukil , 2004). Gerçekten unutulmamalıdır ki her teşhisli çocuğun semptomları birbirinden farklı ve eksiklikleri de değişiklik göstermektedir. Otizm spektrum bozukluğunun spektrum isminin karşılığı aslında bu
duruma mahsustur. DSM-5 teşhis ölçütlerine bakılırsa otizm açılımı doğrultusunda bozukluğu niteleyen tartı düzeyleri bulunmaktadır. Bu tartı seviyeleri toplumsal ve kısıtlı bir dahaleyici davranışlar olarak bedellendirilmektedir. Bu doğrultuda her seviye düzeyine nazaran gerçek dayanağı gerektirmektedir. Birincil seviye toplumsal irtibat manasında takviye almadığı takdirde toplumsal manada eksiklikleri ile sorunlara niye olmaktadır. Toplumsal irtibatı başlatmakta zorlanır ve toplumsal ilgilere karşı isteksiz görünme hakimdir. Hakikaten tek yapı cümlelerle konuşan, arkadaşlık kurmada zorluk yaşayan, irtibata yatkın ancak beceremeyen yapıdadır. Kısıtlı XXI bir dahaleyici davranışlar kısmında ise davranışlarda esneklik gösterememe, bir yahut birden çok fonksiyonellikte bozulmalar, maharetler alanlarında geçişte kuvvetlikler, düzenleme ve yaratma sorunları, bağımsızlığını bozar. İkinci seviye de sözel ve sözel olmayan bağlantı alanlarında ağır bozukluklar, takviye anında dahi takviye verene olağanüstü yansılar gösterme. var iseyım olarak sade cümleler ile konuşan, kısıtlı ilgi alanları ile yalnız kalan, etkileşiminde dışlanan istikametleri olan toplumsal bağlantı belirtileri vardır. Kısıtlı
bir dahaleyici davranışlarında ise davranışlarda esneklik gösterememe, değişiklikler karşısında zorlanmalar, bir dahaleyen davranışlar, odağını ve yaptığı durumları değiştirmekte değerli ölçüde kahır yaşama. Üçüncü ve en ağır seviyede ise hayli değerli ölçüde takviye gerekmektedir zira sözel ve sözel olmayan toplumsal etkileşim yetilerinde ağır sıkıntılar bulunmaktadır, fazlaca sonlu ve az irtibat kurar. Dahası toplumsal her türlü bağlantıya kapalı ve daima reaksiyon gösteren yapıdadırlar. Kısıtlı bir dahaleyici davranışlar kısmında davranışlara rahatlık gösterememe, değişikliklerde çok kuvvetlik çekme ve bir dahaleyici davranışlarda bariz bozulmaların olması. Odak ve yaptığı hareketi farklılaştırmada yüksek ölçüde zorlanma halindedir.
Otizm Spektrum Bozukluğu ve Aile
Aile kavramı evlilik ve kan bağıyla aile üyelerinin temel gereksinimlerini ortaklaşa paylaştığı toplumun en küçük yapı taşıdır. Bu temel gereksinimler ilgi, sevgi, maddi-manevi gereksinimler, eğitim, toplumsallaşma vb. olarak sıralanmaktadır. Hakikaten aile içerisinde bu ihtiyaçlardan
kaynaklı gelişen sorunlar aile içerisindeki bireyler üzerinde tesirlere sebep olmaktadır (Bodur, 2021). Ailede Otizm spektrum bozukluğuna sahip çocuğun olması, ebeveynlerin anne babalık rolünü ve ferdî rolünü ziyadesiyle etkilemektedir. Bilhassa otizm teşhisinin alındığı çocukların ebeveynlerinde çocuklarına karşı nasıl davranacaklarına, nasıl bir hayat inşa etmeleri konusundaki durum ile ağır derde maruz kalmaktadırlar. Bu derdin; ebeveynlerin ani ve denetim dışı gelişen duruma karşı hissettikleri endişenin tesiri ağırdır (Darıca ve ark., 2017). Otizm spektrum bozukluğu teşhisine sahip çocuğu olan ebeveynlerin; durum karşısındaki reaksiyonunu niteleyen dört model vardır (Dennis, 1999; Gökcan, 2008). Birinci modelde, ebeveynlerin türlü basamakları çıkarak tanıyı kabullendiklerini ve ani duruma ahenk sağlayabildiklerini belirten modele evre modeli denmektedir. Atipik gelişim seyrine sahip çocuğu olan ebeveynler; bu durumu birinci öğrendikleri anda duygusal bir sirkülasyonun içerisine girerler. Lakin etap basamak hayal kırıklığı, ıstırap, yas, kabullenmeme, suçluluk, savunma üzere hislerin yaşandığı tepkisel süreci yaşarlar (Aygen, 2011). Tepkisel sürecin daha sonrasında duruma alışma, ahenk, kabullenme devrine girerler. İkinci model de ise, ebeveynlerin aile, tecrübelerin ve toplumsal tavırların tesiriyle devamlı bir keder ve tasa duygusu içerisinde bulunmasına daima hüzün modeli ismi verilmektedir. Üçüncü modelde de anne ve babaların hislerden çok mantığı ile yol aldığı; ömürlerini sürdürdükleri toplumun bedellerine nazaran geleceğe yönelik farkındalıklı bir biçimde sistem oluşturan modele ferdî yapılanma modeli denmektedir. Bu modeldeki temelde ebeveynler farklı gelişimsel özellikleri olan çocukları olduğunda toplum kıymeti haricinde bir tecrübe hayatlarından ötürü telaş içerisine girmektedirler. Şaşkınlık evresinin sonunda ebeveynler, bir daha yapılandırma döngüsüne
girerek durum ismine değişik yapılar inşa eder ve ahenk boyutunu oluşturur (Aygen, 2011). Son modelde ise farklı gelişim seyrindeki çocuğu olan ebeveynlerin de hissedilen hislerin, toplumsal XXII yaşamdakilerin davranışlarıyla ilişkisel olduğunu savunan model çaresizlik, güçsüzlük ve anlamsızlık modelidir. Gerçekten toplumsal etrafın bu olguyu negatif ve tahlilsiz olarak ele alması anne babaların da bu hisleri hissetmesine sebep olmaktadır. Ebeveynlik nazaranvini manalı ve sağlıklı bir doğrultuda yerine getirebilmek ismine ebeveynlerin mutsuzluk, dert, ümitsizlik, mutsuzluk ve duygusal karmaşayı düzenleyebiliyor olması gerekmektedir. Özel muhtaçlığa sahip çocukların ailelerinde genelde yakın problemler görülmektedir lakin problemlerin dozunun çocuğun teşhisine göre değişkenlik gösterebildiği vurgulanmaktadır. Otizm spektrum bozukluğuna sahip çocuğu olan ailelerle yapılmış olan çalışmaya bakıldığında ebeveynlerin hissettiği gerilimi çocuğun yaşadığı davranışsal meselelerin seviyesiyle ilişkisel olduğu bulunmuştur (Davis ; Carter, 2008). Ayrıyeten Otizm spektrum bozukluğu teşhisli çocuğu olan anne babaların OSB’ye karşı öğrendikleri eksik bilgilerden kaynaklı sırf çocukları üzerine bakım verme ve kendilerini ihmal etme durumu çoğunlukla karşılaşılan bir durumdur. Bu durumm anne babaların çocukları üzerinde gösterdikleri ağır ilgi ve bakım olarak görülse de aslında durum sebebiyle anne babaların hayattan kaymasına, toplumsal izolasyonuna, ümitsizliğe ve ötürüsıyla da his düzenleme kuvvetliğü, telaş, depresyon üzere ruhsal ıstırapları yaşaması arttırmaktadır (Tümlü, 2021). Otizm spektrum bozukluğu teşhis belirtileri kapsamında farklılığı sebebiyle ailelerde farklı sıkıntıları birlikteinde getirmektedir lakin OSB’li çocuğu olan anne babaların özel gereksinimliliğe olan tavrı yaygın olarak toplumsal ve toplumsal bilgiler ışığında oluşmaktadır. Genel manada toplumların özel gereksinimliliğe bakış açısı eksiklik olarak nitelendirilmektedir (Stoneman ve Gavidia-Payne, 2006). ötürüsıyla özel ihtiyaçlı olmak doğuşu itibariyle sıhhat, eğitim, maddi, manevi kasvetleriyle anne babaların olumsuz bilişleri (Harris, 2008; Darling, Senatore ve Strachan, 2012); ailelerin problemli durumlarını daha da baş edilemez hale getirip his düzenleme kuvvetliğünü birlikteinde getirebilmektedir. Ek olarak otizmli çocuğa sahip olan anne babaların teşhis konulduktan itibaren nasıl bir yol izleyeceği ve bundan daha sonraki ömürlerinin nasıl olacağı tasası ile kendilerine olan özgüvenlerini kaybedebilirler. Otizmin niçininin tam olarak bilinmemesi, kesin bir tedavisinin olmaması ile ailelerin özgüvensizlik hissini hissetmesi ağırlaşmaktadır. Gerçekten anne babaların otizmi kabullenerek izleyecekleri yolları, üstlenecek oldukları sorumlulukların tasasıyla olumsuz hisler yaşayabilir ve bu hislerle baş etme de kuvvetlikler yaşayabilirler (Bodur, 2021). Gerçekten özel muhtaçlığa sahip olan bireylerin aileleri ile sağlıklı hayat sürdürdüğü bilinirken tanısı olan bir çocuğun dinamizmi düzgün olan bir aileye katılmasıyla anne babaların yaşamsal istikrarını bozduğu ve ruhsal problemlere yol açması mümkündür (Dereli & Okur, 2008). Bu durumdaki temel niye özel muhtaçlığa sahip çocuğun anne babalarının kırılgan yapıya sahip olmasıdır (Çakmak, 2022). Anne babaların teşhis almış olan çocuklarından kendilerini sorumlu tutması birfazlaca duyguyu ağır bir biçimde hissetmesine niye olmaktadır. Açıkça gözüküyor ki bunların karşısında anne babaların his regülasyonu gerek kendi yaşamsal dinamiği için gerekse özel ihtiyaçlı çocukları için kıymetli bir olgudur.
Okumaya devam et...
Bu doğrultuda çocuğun 1 yaşından 2 yaşına geldiğinde daha fazla davranışsal bozulmaları sergilediğini söylemek mümkündür (Aydın ve Kınacı, 2020). Otizm spektrum bozukluğunda erken teşhis belirtileri şu doğrultuda ele alınmıştır; çocukların gelişim seyrinde atipiklik gözlemlenmesi, göz temasında kaçınma, ismine reaksiyon olmaması, taklit yeteneğinde sonluluk, toplumsal tebessümün eksikliği, tepkisizlik, toplumsal iletişimsizlik, davranışsal sorunlar (yinelayan hareketler, dönme hareketleri), dikkat eksikliği, bir nesneye odaklanma, müspet etkileşime girememe, anlamsız sesler çıkarma, sıradan el, kol, baş hareketlerinin olmaması, sözcüklerin olmaması, ebeveynleri ve öteki bireylerle oyun, irtibat bazlı teşebbüslerine reaksiyon vermeme, uyaranlara abartı reaksiyonlar verme (yüksek ses, ışık, kalabalık vb. gibi), anne babaya ihtiyaç yokmuş üzere davranma, rutin sevgisi, yiyecek yemede meseleler, ebeveynler tarafında huzursuzluk ve anlaşılamama üzere sıralanabilir (Bodur ve Shalbukil , 2004). Gerçekten unutulmamalıdır ki her teşhisli çocuğun semptomları birbirinden farklı ve eksiklikleri de değişiklik göstermektedir. Otizm spektrum bozukluğunun spektrum isminin karşılığı aslında bu
duruma mahsustur. DSM-5 teşhis ölçütlerine bakılırsa otizm açılımı doğrultusunda bozukluğu niteleyen tartı düzeyleri bulunmaktadır. Bu tartı seviyeleri toplumsal ve kısıtlı bir dahaleyici davranışlar olarak bedellendirilmektedir. Bu doğrultuda her seviye düzeyine nazaran gerçek dayanağı gerektirmektedir. Birincil seviye toplumsal irtibat manasında takviye almadığı takdirde toplumsal manada eksiklikleri ile sorunlara niye olmaktadır. Toplumsal irtibatı başlatmakta zorlanır ve toplumsal ilgilere karşı isteksiz görünme hakimdir. Hakikaten tek yapı cümlelerle konuşan, arkadaşlık kurmada zorluk yaşayan, irtibata yatkın ancak beceremeyen yapıdadır. Kısıtlı XXI bir dahaleyici davranışlar kısmında ise davranışlarda esneklik gösterememe, bir yahut birden çok fonksiyonellikte bozulmalar, maharetler alanlarında geçişte kuvvetlikler, düzenleme ve yaratma sorunları, bağımsızlığını bozar. İkinci seviye de sözel ve sözel olmayan bağlantı alanlarında ağır bozukluklar, takviye anında dahi takviye verene olağanüstü yansılar gösterme. var iseyım olarak sade cümleler ile konuşan, kısıtlı ilgi alanları ile yalnız kalan, etkileşiminde dışlanan istikametleri olan toplumsal bağlantı belirtileri vardır. Kısıtlı
bir dahaleyici davranışlarında ise davranışlarda esneklik gösterememe, değişiklikler karşısında zorlanmalar, bir dahaleyen davranışlar, odağını ve yaptığı durumları değiştirmekte değerli ölçüde kahır yaşama. Üçüncü ve en ağır seviyede ise hayli değerli ölçüde takviye gerekmektedir zira sözel ve sözel olmayan toplumsal etkileşim yetilerinde ağır sıkıntılar bulunmaktadır, fazlaca sonlu ve az irtibat kurar. Dahası toplumsal her türlü bağlantıya kapalı ve daima reaksiyon gösteren yapıdadırlar. Kısıtlı bir dahaleyici davranışlar kısmında davranışlara rahatlık gösterememe, değişikliklerde çok kuvvetlik çekme ve bir dahaleyici davranışlarda bariz bozulmaların olması. Odak ve yaptığı hareketi farklılaştırmada yüksek ölçüde zorlanma halindedir.
Otizm Spektrum Bozukluğu ve Aile
Aile kavramı evlilik ve kan bağıyla aile üyelerinin temel gereksinimlerini ortaklaşa paylaştığı toplumun en küçük yapı taşıdır. Bu temel gereksinimler ilgi, sevgi, maddi-manevi gereksinimler, eğitim, toplumsallaşma vb. olarak sıralanmaktadır. Hakikaten aile içerisinde bu ihtiyaçlardan
kaynaklı gelişen sorunlar aile içerisindeki bireyler üzerinde tesirlere sebep olmaktadır (Bodur, 2021). Ailede Otizm spektrum bozukluğuna sahip çocuğun olması, ebeveynlerin anne babalık rolünü ve ferdî rolünü ziyadesiyle etkilemektedir. Bilhassa otizm teşhisinin alındığı çocukların ebeveynlerinde çocuklarına karşı nasıl davranacaklarına, nasıl bir hayat inşa etmeleri konusundaki durum ile ağır derde maruz kalmaktadırlar. Bu derdin; ebeveynlerin ani ve denetim dışı gelişen duruma karşı hissettikleri endişenin tesiri ağırdır (Darıca ve ark., 2017). Otizm spektrum bozukluğu teşhisine sahip çocuğu olan ebeveynlerin; durum karşısındaki reaksiyonunu niteleyen dört model vardır (Dennis, 1999; Gökcan, 2008). Birinci modelde, ebeveynlerin türlü basamakları çıkarak tanıyı kabullendiklerini ve ani duruma ahenk sağlayabildiklerini belirten modele evre modeli denmektedir. Atipik gelişim seyrine sahip çocuğu olan ebeveynler; bu durumu birinci öğrendikleri anda duygusal bir sirkülasyonun içerisine girerler. Lakin etap basamak hayal kırıklığı, ıstırap, yas, kabullenmeme, suçluluk, savunma üzere hislerin yaşandığı tepkisel süreci yaşarlar (Aygen, 2011). Tepkisel sürecin daha sonrasında duruma alışma, ahenk, kabullenme devrine girerler. İkinci model de ise, ebeveynlerin aile, tecrübelerin ve toplumsal tavırların tesiriyle devamlı bir keder ve tasa duygusu içerisinde bulunmasına daima hüzün modeli ismi verilmektedir. Üçüncü modelde de anne ve babaların hislerden çok mantığı ile yol aldığı; ömürlerini sürdürdükleri toplumun bedellerine nazaran geleceğe yönelik farkındalıklı bir biçimde sistem oluşturan modele ferdî yapılanma modeli denmektedir. Bu modeldeki temelde ebeveynler farklı gelişimsel özellikleri olan çocukları olduğunda toplum kıymeti haricinde bir tecrübe hayatlarından ötürü telaş içerisine girmektedirler. Şaşkınlık evresinin sonunda ebeveynler, bir daha yapılandırma döngüsüne
girerek durum ismine değişik yapılar inşa eder ve ahenk boyutunu oluşturur (Aygen, 2011). Son modelde ise farklı gelişim seyrindeki çocuğu olan ebeveynlerin de hissedilen hislerin, toplumsal XXII yaşamdakilerin davranışlarıyla ilişkisel olduğunu savunan model çaresizlik, güçsüzlük ve anlamsızlık modelidir. Gerçekten toplumsal etrafın bu olguyu negatif ve tahlilsiz olarak ele alması anne babaların da bu hisleri hissetmesine sebep olmaktadır. Ebeveynlik nazaranvini manalı ve sağlıklı bir doğrultuda yerine getirebilmek ismine ebeveynlerin mutsuzluk, dert, ümitsizlik, mutsuzluk ve duygusal karmaşayı düzenleyebiliyor olması gerekmektedir. Özel muhtaçlığa sahip çocukların ailelerinde genelde yakın problemler görülmektedir lakin problemlerin dozunun çocuğun teşhisine göre değişkenlik gösterebildiği vurgulanmaktadır. Otizm spektrum bozukluğuna sahip çocuğu olan ailelerle yapılmış olan çalışmaya bakıldığında ebeveynlerin hissettiği gerilimi çocuğun yaşadığı davranışsal meselelerin seviyesiyle ilişkisel olduğu bulunmuştur (Davis ; Carter, 2008). Ayrıyeten Otizm spektrum bozukluğu teşhisli çocuğu olan anne babaların OSB’ye karşı öğrendikleri eksik bilgilerden kaynaklı sırf çocukları üzerine bakım verme ve kendilerini ihmal etme durumu çoğunlukla karşılaşılan bir durumdur. Bu durumm anne babaların çocukları üzerinde gösterdikleri ağır ilgi ve bakım olarak görülse de aslında durum sebebiyle anne babaların hayattan kaymasına, toplumsal izolasyonuna, ümitsizliğe ve ötürüsıyla da his düzenleme kuvvetliğü, telaş, depresyon üzere ruhsal ıstırapları yaşaması arttırmaktadır (Tümlü, 2021). Otizm spektrum bozukluğu teşhis belirtileri kapsamında farklılığı sebebiyle ailelerde farklı sıkıntıları birlikteinde getirmektedir lakin OSB’li çocuğu olan anne babaların özel gereksinimliliğe olan tavrı yaygın olarak toplumsal ve toplumsal bilgiler ışığında oluşmaktadır. Genel manada toplumların özel gereksinimliliğe bakış açısı eksiklik olarak nitelendirilmektedir (Stoneman ve Gavidia-Payne, 2006). ötürüsıyla özel ihtiyaçlı olmak doğuşu itibariyle sıhhat, eğitim, maddi, manevi kasvetleriyle anne babaların olumsuz bilişleri (Harris, 2008; Darling, Senatore ve Strachan, 2012); ailelerin problemli durumlarını daha da baş edilemez hale getirip his düzenleme kuvvetliğünü birlikteinde getirebilmektedir. Ek olarak otizmli çocuğa sahip olan anne babaların teşhis konulduktan itibaren nasıl bir yol izleyeceği ve bundan daha sonraki ömürlerinin nasıl olacağı tasası ile kendilerine olan özgüvenlerini kaybedebilirler. Otizmin niçininin tam olarak bilinmemesi, kesin bir tedavisinin olmaması ile ailelerin özgüvensizlik hissini hissetmesi ağırlaşmaktadır. Gerçekten anne babaların otizmi kabullenerek izleyecekleri yolları, üstlenecek oldukları sorumlulukların tasasıyla olumsuz hisler yaşayabilir ve bu hislerle baş etme de kuvvetlikler yaşayabilirler (Bodur, 2021). Gerçekten özel muhtaçlığa sahip olan bireylerin aileleri ile sağlıklı hayat sürdürdüğü bilinirken tanısı olan bir çocuğun dinamizmi düzgün olan bir aileye katılmasıyla anne babaların yaşamsal istikrarını bozduğu ve ruhsal problemlere yol açması mümkündür (Dereli & Okur, 2008). Bu durumdaki temel niye özel muhtaçlığa sahip çocuğun anne babalarının kırılgan yapıya sahip olmasıdır (Çakmak, 2022). Anne babaların teşhis almış olan çocuklarından kendilerini sorumlu tutması birfazlaca duyguyu ağır bir biçimde hissetmesine niye olmaktadır. Açıkça gözüküyor ki bunların karşısında anne babaların his regülasyonu gerek kendi yaşamsal dinamiği için gerekse özel ihtiyaçlı çocukları için kıymetli bir olgudur.
Okumaya devam et...