The Effect Of Solution Focused Group Counseling On Rumination And Learned Helplessness Mehmet Ünal* – Diğdem Müge Siyez** Abstract: This study aimed to investigate the effect of solution focused group counseling on rumination and learned helplessness of high school students. A mixed pattern of 3 x 3 (experimental control placebo x pretest, posttest and follow-up test) was used in the study. The research was carried out in three Anatolian high schools located in the Altıeylül district of the Balıkesir province in the spring semester of the 2016-2017 academic year. 10th and 11th grade students of three Anatolian High Schools with similar characteristics were included in the study group of the research. A total of 30 students, 10 in the experimental, placebo and control groups, participated in the study. While the solution focused group counseling sessions were conducted with the experimental group, no application was made to the control group and vocational guidance activities were conducted with the placebo group. The basic principles and techniques of the solution-focused brief therapy were utilized while the solution-focused group counseling sessions were structured and 90 minutes were allocated to each session. The vocational guidance activities applied to the placebo group consist of 6 sessions lasting 40 minutes. In the research, “The Rumination Scale” and “The Learned Helplessness Scale” were used as veri collection tools. Multivariate ANOVA (MANOVA) analysis was used to test the effectiveness of the program. As a result of the research, the program which effectiveness was examined, was found to reduce high school students rumination and learned helplessness levels. The findings were discussed based on the literature. Structured Abstract: Adolescence is a period of significant and rapid physiological, psychological and social developments, stress and confusion intensified, difficulties in relationships with family and peers, * Bu makale Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü’nde Prof. Dr. Diğdem Müge SİYEZ’in danışmanlığında Mehmet ÜNAL tarafınca yürütülen “Çözüm Odaklı Ruhsal İstişare Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Danışmanın Ruminasyon ve Öğrenilmiş Çaresizlık Üzerindeki Etkisi” başlıklı doktora tezinden üretilmiştir. * Doktora Öğrencisi, Dokuz Eylül Üniveristesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü PhD Student, Dokuz Eylül Univeristy Institute of Educational Sciences 0000-0002-8432-6715 [email protected] ** Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniveristesi, Buca Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Kısmı Prof. Dr., Dokuz Eylül Univeristy, Buca Faculty of Education, Department of Educational Sciences 0000-0003-4724-3387 [email protected] 734 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) change of peers at school, demands and expectations about education, changes in ideas such as making choices about school and career. They have to deal with differentiated problems it is a period of reaching from childhood to adulthood and a long transition (Özyurt, 2010; Yavuzer, 2005). During this period, adolescents can experience a number of behavioral and emotional changes, such as being excited quickly, wanting to be alone, unwillingness to work, excessive flight of fancy. During adolescence, young person may live problems such as depression, anxiety disorders or substance use (Abela, Vanderbilt and Rochon, 2004). The adolescent faces new roles and responsibilities, reviewing their relationship with adults, their peers, and society. In this process, it is also observed that the adolescent may go towards to behaviors that involve risks that endanger their health and relationships (Carr-Gregg, Enderby and Grover, 2004; as cited İkiz and Çınkı, 2016). It is suggested that some adolescents are more prone to experience these problems when it is considered that not all adolescents in adolescence experience psychological problems only some of them experience these problems (Siyez, 2010). According to Response Styles Theory (Nolen Hoeksema, 1991), which is very popular in recent years, the tendency of adolescents to experience psychological problems is explained by their ruminative personality traits. Rumination is defined as a negative and repetitive focus on the psychological symptoms of a person’s distress without actively attempting to correct certain problems (Nolen Hoeksema, Girgus and Seligman 1986). In another definition, rumination is described as stubborn, repetitive, depressive thought related to negative mood (Rippera, 1997). Another factor that plays a role in comprise of psychological problems of adolescents is the learned helplessness (Seligman, 2007). Learned helplessness is one’s perception of himself as inadequate in overcoming failure and one’s belief that the consequences of events are unconnected of his own actions (Ellis, 2005). Studies in the literature indicate that children who have learned a sense of helplessness tend to explain their failures with a lack of talent rather than a lack of effort. Children with learned helplessness internalize their failures, see failure as a constant and relatively unchangeable thing, and believe that they will fail because they lack the innate ability to succeed, no matter how hard they try to solve a sorun (Dwayne, 1996; Ellis, 2005). The most common feature of individuals with ruminative and individuals who learned learned helplessness; they are stuck with negative effects for a long time and are pessimistic about the future by concentrating on the negative sides of the events. Inability to establish healthy social relations, low academic achievement are other common features experienced by individuals with ruminative and learned helplessness. In short, rumination and learned helplessness negatively affect the psychosocial development of individuals. Therefore, reducing rumination and learned helplessness is an important issue for adolescent mental health. Solution-focused counseling does not deva about emphasizing past mistakes. Instead, it focuses on the client’s strength and past achievements. It assumes that there are no problems at all, exceptions that problems may sometimes occur but in some cases do not. The consultant discover what is different in the exception at the time the sorun arises. The aim is to try to strengthen these differences (Quick, 2013). Lambert, Okiishi, Finch and Johnson (1998) investigated the effect of solution-focused counseling in reducing anxiety. It was found that the solution-focused method and psychological counseling with the group that continued for one hour and three weeks per week reduced anxiety (as cited Gingerich and Eisengart, 2000). İşlek (2006) concluded that the training program for coping with exam anxiety, which was arranged according to a solution-focused approach, reduced the exam anxiety scores of students preparing for university exams. Bulut-Sarıcı (2008) found that the solution-focused counseling approach reduced the level of exam anxiety among the secondary school students. Gingerich and Wabeke (2001) reported that solutionfocused counseling was effective in mental health problems such as depression and anxiety disorders. As a result of the literature review, the number of studies about rumination in our country is very limited. It is thought that conducting a research on this subject will be the source for new researches in the literature since there is no group study on rumination and learned helplessness. It is thought that experimental studies are needed to determine the correct interventions for adolescents to cope with rumination and learned helplessness. It is believed that this group counseling, which is prepared for adolescents will make important Tahlil Odaklı Ruhsal Müracaat Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Danışmanın… 735 www.turkishstudies.net/social contributions to the adolescents to recognise themselves better, to notice their talents and interests, to establish healthy interpersonal relationships, to gain self-confidence and psychosocial adaptation. Counseling sessions were formed with a solution focused group for high school students, implemented for 6 weeks, and the effectiveness of the program was tested. It is aimed to contribute to the literature of psychological counseling and guidance by presenting suggestions in line with the results of the research. The main sorun of the study is “Does solution focused group counseling effects the rumination and learned helplessness levels of high school students?”. Method In this research, 3×3 split (split plot) mixed pattern was used. In this pattern, the first factor shows the experimental process groups (experimental, placebo and control groups) and the second factor shows the repeated measures (pretest, posttest and follow-up measures) of the dependent variable (Büyüköztürk, 2012). The research was carried out in three Anatolian high schools located in Altıeylül district of Balıkesir province in the spring semester of 2016-2017 academic year. 30 students (10 in the experimental, placebo and control groups) participated in the study. The study continued 6 weeks with the experimental group, Solution-focused group counseling were conducted, no application was conducted with the control group and vocational guidance activities were conducted with the placebo group. In the research, “The Rumination Scale” adapted to Turkish by Erdur-Baker (2009) and “The Learned Helplessness Scale” adapted to Turkish by Aydın (1988) were used as veri collection tools. Multivariate ANOVA (MANOVA) analysis was used for veri analysis. Veri were analyzed using SPSS analysis program. Findings It was studied with MANOVA whether there was a statistically significant difference between the mean scores obtained from pre-test, final test and follow-up test measurements of the rumination and learned helplessness scales of the students in the experiment, placebo and control groups. When the group variable was evaluated, Wilks ’Lambda (T = .301, p = .004) values were found to be significant. According to this, it can be said that the solution focused group counseling have an effect on the rumination and learned helplessness levels of high school students. For the rumination scale, there was a significant difference between the pre-test, sontest and followup test score averages of the experimental groups (p0.05). There was no significant difference between the pre-test, final test and follow-up test score averages of the control group (p=0.115>0.05). For the learned helplessness scale, there was a significant difference between the pre-test, final test and follow-up test score averages of the experimental groups (p=0.0110.05). There was no significant difference between the pre-test, final test and follow-up test score averages of the control group (p=0.854>0.05). The source of the difference between the groups in relation to the rumination test is examined by the experimental group pre-test ( X̅ = 32.30. ss= 4.32) with experimental group final test (X̅ = 23.70. ss = 3.62) and follow-up test ( X̅= 24.40. ss = 3.24) it can be said that there was a significant difference between the mean scores and that there was a significant decrease in the rumination scores of the students in the experimental group between the pre-test and the final test and the pre-test and the follow-up test. There was no significant reduction between the final test (X̅ = 23.70. ss=3.62) and the follow-up test (X̅ = 24.40. ss= 3.24) . The source of the difference between the groups in relation to the learned helplessness test is examined by the experimental group pre-test ( X̅ = 14.20. ss= 4.52) with experimental group final test (X̅ = 9.60. ss=2.88) and follow-up test ( X̅ = 10.10. ss= 2.69) it can be said that there was a significant difference between the mean scores and that there was a significant decrease in the learned helplessness scores of the students in the experimental group between the pre-test and the final test and the pre-test and the follow-up 736 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) test. There was no significant reduction between the final test (X̅ = 9.60. ss=2.88) and the follow-up test testi ( X̅ = 10.10. ss= 2.69). These findings indicate that the students in the experimental group who participated in solution focused group counseling had a significant decrease in the rumination and learned helplessness scale scores compared to the placebo and control group, and that this decrease was permanent. Discussion and Conclusion The solution focused group counseling sessions were conducted with the experimental group, no application was made to the control group and vocational guidance activities were conducted with the placebo group. As a result of the research, it was found that there was a significant decrease in the levels of rumination and learned helplessness of the students who participated in the solution focused group counseling (experimental group). There was no significant decrease in rumination and learned helplessness in the control and placebo groups. According to this, it can be said that solution focused group counseling is effective in decreasing rumination and learned helplessness levels of high school students. In the first hypothesis of the study, the rumination levels of the the experimental, placebo and control groups were examined. The rumination levels of the students who participated in solution focused group counseling would be significantly lower than the rumination levels of the participants in the placebo and control group who did not participate in this program. This difference will continue in monitoring measurements to be made one month after the completion of the sessions. The findings confirm the first hypothesis of the study. According to this, it can be said that solution focused group counseling is effective in decreasing rumination levels of high school students. A similar study was conducted by Sarıçam (2014) that has shown that a Solution Focused Group Counseling reduces the level of rumination of university students and this situation is maintained in the persistence measurements. This result is consistent with the findings of the study. There is no other study in the literature examining the effect of Solution Focused Counseling Approach on rumination. Therefore, studies investigating the effect of other intervention approaches on rumination were examined. The results of the studies aimed at reducing rumination are similar to the findings of this study. Ramel, Goldin, Carmona, and McQuaid (2004) reported that awareness meditation reduced rumination. Similarly, there are studies showing that cognitive behavioral therapy is effective in reducing rumination (Watkins, Scott, Wingrove, Rimes, Bathurst et al. (2007); Watkins, Mullan, Wingrove, Rimes, Steiner et al. (2011). There are studies showing that rumination is associated with anxiety (Alloy et al, 2006; Ko, Yu and Kim, 2003
sorun solving and depression (Yıldız and Erdeleklioğlu, 2017; Lyubomirsky et al., 1999), anxiety and depression (Erdur-Baker, Haslık, Turan and Konuşık). Lambert, Okiishi, Finch and Johnson (1998), Gingerich and Eisengart (2000), İşlek (2006) reported that psychological counseling based on a solution-focused counseling is effective in reducing anxiety. Sarıcı-Bulut (2008) reported that solutionfocused counseling is effective in, exam anxiety and sorun solving skills of the second grade students; Sarı and Günaydın (2016) concluded that it was effective in reducing depressive symptoms. In the second hypothesis of the study, the learned helplessness levels of the the experimental, placebo and control groups were examined. The learned helplessness levels of the students who participated in solution focused group counseling would be significantly lower than the rumination levels of the participants in the placebo and control group who did not participate in this program. This difference will continue in monitoring measurements to be made one month after the completion of the sessions. The findings confirm the second hypothesis of the study. According to this, it can be said that solution focused group counseling is effective in decreasing the learned helplessness levels of high school students. Kök (1992); Avcı, (2009); Kezele (1985) concluded that, the group counseling and psycho-education has an effect on reducing learned helplessness. The results of the research show similarity with the findings in the literature. Adolescence is a period that; individuals’ evaluations and feedbacks are highly emphasized. Solution Focused Group Counseling techniques such as cheerleading and complimenting were effective on the students. In addition, it is observed that students take action to solve their problems through methods such as Tahlil Odaklı Ruhsal Müşavere Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Danışmanın… 737 www.turkishstudies.net/social focusing on situations where there is no sorun, talking about what needs to be done to reach a solution, encouraging throwing towards solution, focusing on internal resources, and discovering strengths. Thus, it can be said that it enables them to make efforts and take steps towards solving negative situations caused by ruminative thoughts and learned helplessness feelings. In the group process, adolescents shared their problems with the group members, tried to understand their feelings and thoughts by listening to each other’s problems, saw that other friends had similar problems and tried to support each other. It can be said that the therapeutic relationship in group counseling has an effect on reducing adolescents rumination and learned helplessness. The fact that the group leader had previously conducted the Psychological Counseling sessions with the Solution Focused Group and that he had piloted with a similar group before the actual practice could be seen as positive in terms of gaining experience and recognizing the characteristics and dynamics of the group. Inclusion of the placebo group in the study and conducting vocational guidance studies in the placebo group may be considered important to test whether the differences in the experimental group score are due to group effect. This study has some limitations. Only quantitative veri were used as veri collection method. The use of qualitative veri (participant diaries, etc.) as well as quantitative veri can lead to stronger research results. In this study, retention was measured 1 month after the last test. Failure to measure retention after 6 months or 1 year is one of the limitations of the study. Suggestions When the research findings are considered, it may be useful to use the solution-focused counseling, which provide effective results in a short time, in solving the problems of the students in the school guidance units. In-service courses should be organized for school counselors to develop their knowledge and skills related to the solution-focused counseling. This is the first study in the literature on the effect of solution-focused group counseling on learned helplessness. After that, the researches can be done with different sample groups. Thus, its effectiveness is tested in different groups. The effectiveness of the same program can also be tested in different groups and diagnosed individuals. In our country, it is observed that there are few experimental studies conducted with rumination and learned helplessness. It is thought to be beneficial to examine the effects of experimental studies with Solution Focused Counseling or other approaches on rumination and learned helplessness. Keywords: Psychological counseling and guidance, Solution Focused Group Counseling, Rumination, Learned Helplessness, Adolescence. Öz: Bu çalışmanın emeli, tahlil odaklı ruhsal müşavere yaklaşımına dayalı kümeyle ruhsal danışmanın lise öğrencilerinin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyeleri üstündeki tesirini incelemektir. Çalışmada 3×3’ lük (deney denetim plasebo x ön test son test izleme testi) karışık desen kullanılmıştır. Araştırma, 2016- 2017 eğitim öğretim yılının bahar yarıyılında Balıkesir ili Altıeylül ilçesinde bulunan üç Anadolu lisesinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma kümesine birbirine benzeyen özelliklere sahip üç farklı Anadolu Lisesinin 10. ve 11. sınıf öğrencileri dahil edilmiştir. Çalışmaya deney, plasebo ve denetim kümesinde 10’ar olmak üzere toplam 30 öğrenci katılmıştır. Deney kümesinde 6 oturumluk tahlil odaklı müşavere yaklaşımına dayalı kümeyle ruhsal müşavere oturumları yürütülmüş, denetim kümesinde rastgele bir uygulama yapılmamış, plasebo kümesinde ise deney kümesiyle paralel vakit diliminde mesleksel rehberlik aktiflikleri gerçekleştirilmiştir. Tahlil odaklı kümeyle ruhsal müşavere oturumları yapılandırılırken tahlil odaklı kısa müddetli terapi yaklaşımın temel prensip ve tekniklerinden yararlanılmış ve her bir oturuma 90 dakika mühlet ayrılmıştır. Plasebo kümesine uygulanan mesleksel rehberlik aktiflikleri ise her biri 40 dakika süren 6 oturumdan oluşmaktadır. Araştırmada data toplama aracı olarak “Ruminasyon Ölçeği” ile “Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği” kullanılmıştır. Programın tesirliliğini test etmek için epeyce değişkenli ANOVA (MANOVA) tahlili kullanılmıştır. Araştırma kararında etkililiği incelenen programın lise öğrencilerin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyelerini azalttığı görülmüştür. Elde edilen bulgular alan yazına dayalı olarak tartışılmıştır. 738 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) Anahtar Sözler: Ruhsal danışmanlık ve rehberlik, Tahlil odaklı kümeyle ruhsal müracaat, Ruminasyon, Öğrenilmiş çaresizlik, Ergenlik. Giriş Ergenlik, süratli fizyolojik, ruhsal ve toplumsal gelişimlerin görüldüğü, hayli da muhakkak olmayan bir vakitte sona eren gerilim ve karmaşanın ağırlaştığı, aile ve yaşıtlar ile olan bağlarda zorluklar, karşı cinsle olan münasebette kuvvetlikler, okulda arkadaşlık ettiği yaşıtların değişmesi, eğitimle ilgili talepler ve beklentiler, okul ve meslek hakkında seçim yapmak üzere fikir değişikliklerinin yaşandığı çocukluktan yetişkinliğe atlama ve uzun bir geçiş vaktidir. (Özyurt, 2010; Yavuzer, 2005). Ergenler bu vakitte çabuk heyecanlanma, yalnız kalmak isteme, çalışmaya karşı isteksizlik, çok hayal kurma üzere davranışsal ve duygusal birtakım aksilikler yaşayabilirler. Ergenin yaşadığı bu olumsuz hisler depresyon, telaş bozuklukları yahut husus kullanması üzere meseleleri birlikteinde getirebilmektedir (Abela, Vanderblit ve Rochon, 2004). Bu süreçte, ergen, sıhhatini ve etrafıyla olan ilgisini tehlikeye atabilecek riskli davranışlar sergileyebilmektedir. (Carr-Gregg, Enderby ve Grover,2004; akt. İkiz ve Çınkı, 2016). Ergenlik periyodundaki tüm ergenlerin ruhsal problemler yaşamadığı yalnızca kimilerinin bu meseleleri yaşadığı dikkate alındığında kimi ergenlerin bu problemleri yaşamaya daha eğilimli olduğu ileri sürülmektedir (Siyez, 2010). Ergenlerin yaşadıkları ruhsal problemlerin niçinlerini açıklamaya yönelik biyolojik temelli, sosyolojik temelli ve psikoloji temelli bir hayli yaklaşım ileri sürülmektedir. Son senelerda çok tanınan olan psikoloji temelli Reaksiyon Tarzları Kuramı’na (Nolen Hoeksema, 1991) nazaran ergenlerin ruhsal problemler yaşamaya daha eğilimli olması ruminatif kişilik özellikleri ile açıklanmaktadır. Ruminasyon, kişinin muhakkak sorunları düzeltmek için faal olarak gayret göstermeksizin probleminin ruhsal belirtileri üzerine olumsuz ve yenidenlayan bir biçimde odaklanması olarak tanımlanmaktadır (Nolen Hoeksema, 1991, Girgus ve Seligman 1986). Bir diğer tarifte ise ruminasyon olumsuz ruh haliyle bağlı olan inatçı, tekrar edici, depresif fikir olarak tanım edilmektedir (Rippera, 1997). Papagergiou ve Wells (2004); “niçin yalnızca bir kaybedenim”, “Ruh halim fazlaca kötü”, “niçin daima olumsuz reaksiyon veriyorum”, “hiç bir şeyle baş edemiyorum”, “niçin rastgele bir şey yaparken düzgün hisstmiyorum” üzere cümleleri ruminatif fikirlere örnek olarak göstermektedir. Ergenlerin ruhsal sorunlarının ortaya çıkmasında rol oynayan bir öbür faktör olarak karşımıza öğrenilmiş çaresizlik çıkmaktadır (Seligman, 2007). Öğrenilmiş çaresizlik, kişinin başarısızlığın üstesinden gelmede kendini yetersiz olarak algılaması ve kişinin, olayların sonuçlarının kendi hareketlerinden bağımsız olduğuna olan inancıdır. Ellis (2005)’e göre öğrenilmiş çaresizliğin temelinde bireyin pasifliği, aksiyona geçememesi ve bireyin hayatını denetim edememe duygusu yer almaktadır. Alan yazında yer alan çalışmalar, öğrenilmiş çaresizlik duygusu yaşayan ergenlerin başarısızlıklarını gayret eksikliğinden fazla yetenek eksikliği ile açıklama eğiliminde olduklarını göstermektedir. Öğrenilmiş çaresizliği olan çocukların yaşadıkları başarısızlıkları içselleştirdikleri, başarısızlığı daima ve nispeten değişmez bir şey olarak gördükleri ve bir sorunu çözerken ne kadar uğraş gösterirse göstersin başarılı olmak için doğuştan gelen yetenekten mahrum oldukları için başarısız olacağına inandıkları alan yazında yer alan bilgiler içinde yer almaktadır (Dwayne, 1996; Ellis, 2005). Ruminatif yatkınlığı olan bireylerle öğrenilmiş çaresizlik yaşayan bireylerin en besbelli ortak özelliği; olumsuz tesirlere daha uzun mühlet takılı kalmaları ve olayların olumsuz taraflarına ağırlaşarak gelecek hakkında karamsar olmalarıdır. Sağlıklı toplumsal münasebetler kuramamaları, akademik muvaffakiyetlerinin düşük olması ruminatif düşünen ve öğrenilmiş çaresizliği olan bireylerin yaşadığı öteki ortak özelliklerdendir. Özetle ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik bireylerin psiko- Tahlil Odaklı Ruhsal İstişare Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Danışmanın… 739 www.turkishstudies.net/social toplumsal gelişimlerini olumsuz tarafta etkilemektedir. Bu niçinle ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyesinin azaltılması ergenin ruh sıhhati açısından değerli görülmektedir. Yurt ortasında Sarıçam (2014) tarafınca geliştirilen Tahlil Odaklı Kısa Vadeli Yaklaşıma Dayalı Bir Müdahale Programı’nın üniversite öğrencilerinin ruminasyon seviyelerini azalttığı rapor edilmiştir. Yurt haricinde ise farkındalık meditasyonunun (Ramel, Goldin, Carmona ve McQuaid, 2004), bilişsel-davranışçı terapinin (Watkins, Scott, Wingrove, Rimes, Bathurst ve öbürleri, 2007; Watkins, Mullan, Wingrove, Rimes, Steiner ve öbürleri, 2011) tesirli olduğu saptanmıştır. Yurt ortasında, Kök (1992) çocuk esirgeme kurumundaki çocuklarla yapılan kümeyle ruhsal müracaat müdahalesinin; Avcı, (2009) ortaöğretim öğrencileri ile yapılan psiko-eğitim programının; öğrenilmiş çaresizlik üzerinde tesirli olduğunu; Ulusoy ve Duy (2013), öğrenilmiş optimistlik psikoeğitim uygulamasının ilköğretim öğrencilerinde öğrenilmiş çaresizliği azaltmada manalı bir etkisinin olmadığı kararına ulaşmışlardır. Yurt haricinde ise Kezele (1985) öğrenilmiş çaresizliği azaltmaya odaklanan bir psiko-eğitim uygulamasının öğrencilerin öğrenilmiş çaresizlik algılarını değiştirmeyi başardığı; Houlihan (1981) uygulanan atılganlık eğitiminin öğrenilmiş çaresizlik üzerinde tesirli olmadığını rapor etmiştir (akt. Ulusoy ve Duy, 2013). Okul ruhsal danışmanlığı alanında çoğunlukla kullanılan ruhsal müracaat yaklaşımlarından biri olan tahlil odaklı ruhsal istişare, geçmişteki yanlışlar ve yanılgılar yerine danışanın kuvvetli yanları ve geçmiş muvaffakiyetleri üzerine odaklanır. Okullarda öğrenci sayısının fazla olması, ruhsal danışmanların müddetlerinin sonlu olması; hem maliyet hem vakit açısından ekonomik olan tahlil odaklı kısa ruhsal istişare modelini başkalarına göre daha avantajlı kılmaktadır. Hedef belirleme, mucize sorunun kullanması, istisnai anların belirlenmesi tahlil odaklı yaklaşımı klasik yaklaşımlardan ayıran belirli başlı özellikler içinde yer almaktadır (Quick, 2013). Kısa periyodik olması, gelişimsel olarak olumlu özelliklere vurgu yapması ve yapılandırılmış olması niçiniyle okul temelli küme müdahalelerinde de tahlil odaklı ruhsal istişare yaklaşımı çoğunlukla kullanılmaktadır. Gerçekten Gingerich ve Wabeke (2001) okullarda öğrencilerin karşılaştıkları sorunların tahlilinde çözüm odaklı yaklaşımın tesirliliğini kıymetlendirdikleri araştırmalarında bu yaklaşımın depresyon ve tasa problemlerinin azaltılmasında tesirli olduğunu rapor etmektedirler. Lambert, Okiishi, Finch ve Johnson (1998) tarafınca yapılan bir çalışmada ise bu yaklaşımın tasayı azaltmadaki tesiri incelenmiş ve tahlil odaklı kümeyle ruhsal danışmanın korkuyu azalttığı belirlenmiştir (Akt. Gingerich ve Eisengart, 2000). Bulut-Sarıcı (2008) tarafınca yapılan bir araştırmada da, tahlil odaklı ruhsal istişare yaklaşımının ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin imtihan tasası seviyelerini düşürdüğü belirlenmiştir. Ergenlerin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik durumlarıyla başa çıkabilmeleri için gerçek müdahaleleri belirlemeye yönelik deher neysel çalışmalara muhtaçlık olduğu düşünülmektedir. Duygusal iniş çıkışların sıkça yaşandığı ergenlik devrinde, ergenlere yönelik olarak hazırlanan bu eğitim programının ergenlerin kendilerini daha yakından tanımalarına, yetenek ve ilgilerinin farkına varmalarına, sağlıklı kişilerarası bağlar kurabilmelerine, özgüven kazanmalarına, psiko-sosyal uyumlarına kıymetli katkılar sağlayacağına inanılmaktadır. Lakin yapılan alanyazın taraması kararında bilhassa ruminasyonla ilgili ülkemizde yapılan çalışmaların sayısı pek azdır. Ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizliğin bir ortada ele alınarak yapıldığı rastgele bir küme çalışmasına rastlanmaması bu bahiste yapılacak bir araştırmanın alan yazına kıymetli katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu bağlamda bu araştırmanın maksadı, tahlil odaklı ruhsal müracaat yaklaşımına dayalı kümeyle ruhsal danışmanın lise öğrencilerinin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyeleri üstündeki etkisinin incelenmesidir. Araştırmanın emeli doğrultusunda araştırma sorusu şöyle oluşturulmuştur. Denence 1: Tahlil odaklı kümeyle ruhsal müracaat yaklaşımına dayalı kümeyle ruhsal müşavere oturumlarına katılan öğrencilerin ruminasyon ön test, son test puan ortalamalarında 740 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) plasebo ve denetim kümesindeki öğrencilere bakılırsa istatistiksel olarak manalı bir düşüş olacaktır ve bu düşüş izleme testinde de korunacaktır. Denence 2: Tahlil odaklı kümeyle ruhsal müşavere yaklaşımına dayalı kümeyle ruhsal istişare oturumlarına katılan öğrencilerin öğrenilmiş çaresizlik ön test, son test puan ortalamalarında plasebo ve denetim kümesindeki öğrencilere bakılırsa istatistiksel olarak manalı bir düşüş olacaktır ve bu düşüş izleme testinde de korunacaktır. Yol 2.1. Araştırma Modeli Araştırmada 3×3’ lük (split plot) karışık desen kullanılmıştır. Birinci etmen deher neysel süreç kümelerini (deney, denetim, plasebo grubu) ikinci etmen ise bağımlı değişkenin yinelı ölçümlerini (ön test, son test ve kalıcılık ölçümü) göstermektedir. Araştırma modeli Tablo 1’de yer almaktadır. Tablo 1: Araştırma Modeli Kümeler Ön Test Süreç Son Test Kalıcılık Ölçümü Deney RÖ ÖÇÖ Tahlil Odaklı Ruhsal Müşavere Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Müşavere Programı RÖ ÖÇÖ RÖ ÖÇÖ Plasebo RÖ ÖÇÖ Mesleksel Rehberlik Programı RÖ ÖÇÖ RÖ ÖÇÖ Denetim RÖ ÖÇÖ – RÖ ÖÇÖ RÖ ÖÇÖ * RÖ Ruminasyon Ölçeği * ÖÇÖ Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği 2.2. Çalışma kümesi Araştırmada deney, plasebo ve denetim kümelerindeki iştirakçileri belirlemek niyetiyle Balıkesir İli Altıeylül ilçesinde bulunan Anadolu Liselerinin Lise 2 ve Lise 3’üncü sınıfında tahsil bakılırsan 709 öğrenciye Ruminasyon Ölçeği ve Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği uygulanmıştır. İlçede bulunan dört Anadolu Lisesinden üçü deney, denetim ve plasebo kümeleri için yansız olarak kura usulüyle belirlenmiştir. Burada bulaşma tesirini azaltarak dış geçerliği denetim etmek amaçlanmıştır. Öğrencilerin seçiminde birinci vakit içinderda hem ruminasyon ölçeği birebir vakitte öğrenilmiş çaresizlik ölçeğinden ortalamanın bir standart sapma üzerinde puan alan öğrenciler belirlenmiştir. Akabinde her bir okul için ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik puanları yüksek öğrencilerle birinci müellif tarafınca ferdi görüşme yapılarak, çalışmayla ilgili bilgi verilmiş ve araştırmaya istekli olarak katılmak isteyen öğrenciler belirlenmiştir. Deney, denetim ve plasebo kümelerinden 10’ar öğrenci çalışmaya katılmaya istekli olmuşlardır. Tahlil Odaklı Ruhsal İstişare Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Danışmanın… 741 www.turkishstudies.net/social Tablo 2: Çalışmaya Katılan Öğrencilere İlişkin Bilgiler Deney Denetim Plasebo f % f % f % Cinsiyet Kız 5 50 5 50 5 50 Erkek 5 50 5 50 5 50 Toplam 10 100 10 100 10 100 Sınıf 10. sınıf 5 50 5 50 5 50 11. sınıf 5 50 5 50 5 50 Toplam 10 100 10 100 10 100 2.3 Tahlil Odaklı Ruhsal Müşavere Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Müşavere Oturumlarının Geliştirilmesi Tahlil Odaklı Yaklaşıma Dayalı Kümeyle Ruhsal Müşavere oturumları 6 oturum olarak yapılandırılmıştır. Oturumların yapılandırılmasında ve tekniklerin kullanmasında yurt içi ve yurt dışı ilgili literatürden (Tuna, 2012; Ateş, 2014, Uysal, 2014; İlbay, 2014; Çitemel, 2014; Sarıçam, 2014; Taylor, 2013; Zhang, Yan, Du ve Liu, 2014; Beauchemin, 2015) ve emsal programlardan yararlanılmıştır. Oturumlar boyunca beyin fırtınası, anlatım, soru karşılık, çeşitli etkinlikler (sevgi bombardımanı, tanışma aktifliği, oyunlar) üzere usuller kullanılmıştır. Lise öğrencileri için geliştirilen oturumlarının pilot uygulaması 2015-2016 eğitim öğretim yılı 2. periyodunda bir devlet Anadolu Lisesi’nde 10.sınıfa devam eden öğrencilerle yürütülmüştür. 8 öğrencinin katıldığı pilot uygulamanın her oturumundan daha sonra öğrencilerden oturum kıymetlendirme formlarını doldurmaları istenmiştir. 8 sorudan oluşan likert tipi 5’li (1=Kesinlikle katılmıyorum, 5= Mutlaka katılıyorum) derecelendirmeli bir ölçme aracında; kümenin müddeti, içeriği, aktifliklerin faydalı olup olmadığı, küme önderinin kümesi düzgün yönetip yönetmediği üzere sorular mevcuttur. Alınan geribildirimlerin ve edinilen deneyimin ışığında asıl uygulamaya ek oyun aktiflikleri dahil edilmesine, bir ders saatinin yetersiz kalmasından dolayı oturumların 90 dakika olarak planlanmasına, kümedeki öğrenci sayısının 10 öğrenci olarak belirlenmesine karar verilmiştir 2.4. Data Toplama Araçları 2.4.1. Ruminasyon Ölçeği Nolen-Hoeksema ve Morrow (1991) tarafindan ruminatif eğilimleri ölçmek gayesiyle geliştirilen bu ölçek 21 unsurluk 4’lü Likert tipi (hiç bir Vakit, kimi vakit, sıklıkla, her zaman) bir ölçektir. Ölçeğin derinlemesine düşünme ve saplantılı düşünme olmak üzere 2 alt boyutu bulunmaktadır. Ölçekten alınabilecek azamî puan 40, asgarî puan ise 10’dur. Ölçek puanının yüksekliği ruminasyonun fazlalığı manasına gelmektedir. Ruminasyon ölçeği’nin Türkçe uyarlaması ve geçerlik-güvenirlik çalışması Erdur-Baker ve Bugay (2012) tarafınca hem lise tıpkı vakitte üniversite öğrencileri için incelenmiştir. Ölçeğin geçerlik çalışmaları kapsamında doğrulayıcı faktör tahlili uygulanmış ve ölçeğin iki faktörlü yapıya sahip olduğu kararına ulaşılmıştır. Ayrıyeten ölçeğin tümünden ve alt unsurlarından elde edilen puanlar ile Ruminasyon Ölçeği’nin uzun formu ve Beck Depresyon Envanteri’nden elde edilen puanlarla içindeki Pearson korelasyon katsayıları hesaplanarak ölçeğin yakınsak geçerlik çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar kararında korelasyonların .50 ile .91 içinde değiştiği görülmüştür. Ölçeğin güvenirlik tahlilleri kararında ise; ölçeğin tümü için Cronbach α iç tutarlılık 742 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) katsayısının .85, derinlemesine düşünme alt ölçeği için .77, saplantılı düşünme alt ölçeği için ise .75 olduğu rapor edilmiştir (Erdur-Baker ve Bugay, 2012). 2.3.2. Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği’nde öğrenilmiş çaresizliği ölçmek için hazırlanan 30 unsur bulunmaktadır. Ölçek puanının yüksekliği çaresizliliğin fazlalığı manasına gelmektedir. Cronbach alfa iç fiyatlık korelasyonları hem ölçeğin tümünde, tıpkı vakitte farklı ayrı hususlarda hesaplanmıştır. Unsur bırakma korelasyonları 0.57 ile 0.63 içindedır. (Aydın. 1988). Ölçek ODTÜ öğrencilerinden oluşan bir kümeye dört hafta aralıkla iki kere uygulanmıştır. Deneklerin uygulamalardan aldıkları puanlar üzerinden hesaplanan Pearson momentler çarpımı katsayısı 0.65 olup bu paha p>0.001 seviyesinde manidar bir pahadır (Aydın, 1988). Yapı geçerliği bilinen kümelerin puanları karşılaştırılarak test edilmiştir. Depresif yükleme biçim ölçeği nörotik depresif ve sağlıklı deneklere uygulanmış, sonuç olarak elde edilen puanlar ‘t’ testi kullanılarak tahlil edilmiştir. İki kümenin puan ortalamalarının farkının manidar olduğu kararına ulaşılmıştır (Aydın, 1988). 2.4. Bilgilerin toplanması Uygulamalardan evvel Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünden etik heyet sonucu, Balıkesir Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nden gereken uygulama müsaadeleri alınmıştır. Akabinde uygulamalar birinci müellif tarafınca sınıf ortamında gerçekleştirilmiştir. Bu ölçme araçlarının, öğrenciler tarafınca dürüstçe yanıtlanmasını sağlamak için öğrencilere rahat ve uygun bir ortam sağlanmıştır. Her bir ölçme aracının nasıl cevaplanacağını anlatan yönergeler, ölçeğin üzerine yazılmış ve uygulama öncesinde öğrencilere, yapılan çalışmanın sonuçlarının bilimsel bir araştırmada kullanılacağı söylenmiştir. Öğrencilere data araçları uygulanmadan evvel çalışmaya katılmanın gönüllülük aslına dayandığı, çalışmaya katılmaya zarurî olmadıkları, ölçekleri doldurmaya başlasalar bile isterlerse ölçekleri doldurmayabilecekleri belirtilmiştir. Tüm öğrenciler ölçekleri dolduracaklarını onaylamışlardır. Uygulama yaklaşık 25 dakikada tamamlanmıştır. Uygulamalar kararında yönergelere uygun işaretleme yapmayan yahut unsurları boş bıraktığı tespit edilen 68 öğrencinin karşılıkları tahlil haricinde bırakılmış ve deney, plasebo ve denetim kümelerini oluşturacak iştirakçiler toplam 641 öğrenciden elde edilen datalar içinden seçilmiştir. 2.5. Bilgilerin Tahlili Araştırmanın gayesi doğrultusunda, deney, denetim ve plasebo kümelerinde yer alan deneklerin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyelerinde manalı bir farklılık olup olmadığını test etmek emeliyle epey değişkenli ANOVA (MANOVA) tahlili yapılmıştır. MANOVA bağımlı değişkenlerin bileşeninden elde edilen küme ortalama puanları içinde manalı fark olup olmadığını inceleyen bir tekniktir (Büyüköztürk, 2012). MANOVA yapmadan evvel ekip var iseyımların karşılanması gerekmektedir. Birinci var iseyım iştirakçi sayısının birbirine eşit ya da yakın olması gerekliliğidir (Coakes, 2005; Tabachnick ve Fidell, 2001). Her bir gözenekteki n sayısı 10 olduğu için bu var iseyım karşılanmıştır. İkinci var iseyım her bir kümede bağımlı değişken sayısından fazla iştirakçinin yer almasıdır (Coakes, 2005). Bu araştırmanın dataları değerlendirildiğinde araştırmanın iki bağımlı değişkeni (ruminasyon seviyesi ve öğrenilmiş çaresizlik seviyesi ) olduğu görülmektedir. Üçüncü var iseyım tek değişkenli olağanlık ve hayli değişkenli normalliktir. Tek değişkenli olağanlık, örneklemde bir değişkene ait müşahedelerin olağan dağılım gösterdiğini söz eder. Çok değişkenli olağanlık ise örneklemde yer alan müşahedelerin, değişkenlerin tüm kombinasyonları açısından olağan dağılım göstermesi manasına gelir (Çokluk, Şekercioğlu ve Büyüköztürk, 2010). Araştırmanın bilgilerinin tek değişkenli olağanlık var iseyımını karşılayıp karşılamadığının belirlenmesi gayesiyle Shapiro-Wilk testi neticelerina bakılmıştır. Bilgilerin olağan dağılıp dağılmadığının incelenmesi için, örneklem sayısının küçük olması niçiniyle Kolmogorov Smirnov Tahlil Odaklı Ruhsal Müşavere Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Danışmanın… 743 www.turkishstudies.net/social testine kıyasla daha kuvvetli bir test olan (Razali ve Wah, 2011) Shapiro-Wilk testi tercih edilmiştir. Elde edilen bulgular Tablo 2’de yer almaktadır. Tablo 3: Shapiro-Wilk Testi sonuçları Ön Test Son Test İzleme Testi Shapiro-Wilk Shapiro-Wilk Shapiro-Wilk n İstatistik p İstatistik p İstatistik p Ruminasyon Testi Deney 10 .952 .689 .877 .120 .958 .765 Plasebo 10 .873 .109 .944 .593 .899 .215 Kontol 10 .883 .143 .901 .223 .863 .082 Öğrenilmiş Çaresizlik Testi Deney 10 .923 .382 .956 .739 .972 .907 Plasebo 10 .931 .455 .908 .265 .938 .527 Kontol 10 .879 .126 .901 .226 .900 .218 Tablo 3’de görülebileceği üzere ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik testlerinde ön test, son test ve izleme puanları açısından olağanlık var iseyımının karşılandığı görülmektedir. MANOVA tahlilini kullanabilmek için gerekli görülen çok değişkenli olağanlık var iseyımı Mahalanobis uzaklıkları hesaplanarak incelenmiştir. (Coakes. 2005). Mahalonobis uzaklıklarının hesaplanmasının akabinde elde edilen bulgular ki-kare tablosunda bağımlı değişkenler. 001 için verilen (k-1) kritik pahayla kıyaslanmıştır. Ki-kare tablosundaki kritik kıymetin 24 olduğu tespit edilmiştir. Bu bilgilerdeki en yüksek Mahalonobis pahası (10.02) kritik pahanın altında olduğundan epey değişkenli olağanlık var iseyımının karşılandığı görülmüştür. MANOVA için karşılanması gereken başka var iseyım doğrusallıktır. Doğrusallık sayıltısı epeyce değişkenli tahliller açısından değerli bir sayıltıdır; zira epeyce değişkenli tahlil teknikleri değişkenlerin doğrusal kombinasyonları temeline dayanmaktadır (Coakes. 2005). Saçılma diyagramı ile doğrusallık var iseyımı incelenmiş ve bu matristeki dağılımların elips biçiminde dağıldıkları tespit edilmiştir. Bu durumda epey değişkenli doğrusallık var iseyımın da karşılandığı görülmüştür. Eş varyanslılık var iseyımının karşılanması niyetiyle ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik ölçeklerinin her biri için Box M testi kullanılmıştır. Bu test fazlaca değişkenli olağanlığa ziyadesiyle hassas olduğundan p bedeli p 0.05) test kararı manalı olmadığı bu biçimdece varyans-kovaryans matrislerinin homojen olduğu görülmüştür. Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği için varyans-kovaryans matrislerinin eşitliği (Box M= 10.985 F6-18169= 1.634, p>0.05) test kararı manalı olmadığı bu biçimdece varyans-kovaryans matrislerinin homojen olduğu görülmektedir. Çoklu ilişki sorununun olmaması MANOVA için gerekli olan son var iseyımdır. Bağımsız değişkenlerin ortalarında kuvvetli korelasyonların bulunması ilişki yahut oldukcalu ilişki olarak tanımlanmaktadır. Datalar tahlil edildiğinde (r=.125; r=.187; r=207) fazlacalu irtibat sorununun bulunmadığı kararına ulaşılmıştır. Sonuç olarak MANOVA yapabilmek için tüm var iseyımların sağlandığı görülmüştür. Bulgular Deney, denetim ve plasebo kümelerinde yer alan deneklerin uygulama öncesi, uygulama daha sonrası ve bir ay daha sonra ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik puanlarına ait aritmetik ortalama ve standart sapma pahaları Tablo 4’te yer almaktadır. 744 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) Tablo 4: Deney, Denetim ve Plasebo Kümelerinin Ruminasyon Ölçeği ve Öğrenilmiş Çaresizliği Ölçeği Aritmetik Ortalamaları ve Standart Sapma Bedelleri Değişkenler Deney (n = 10) Denetim (n = 10) Plasebo (n = 10) Ölçüm X̅ ss X̅ ss X̅ ss Ruminasyon Ölçeği Öntest 32.30 4.32 30.00 4.78 30.30 4.99 Sontest 23.70 3.62 25.60 6.08 26.70 4.32 İzlemetest 24.40 3.24 25.30 5.38 27.10 4.56 Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği Öntest 14.20 4.52 15.60 3.27 14.70 3.83 Sontest 9.60 2.88 14.60 3.53 13.20 4.44 İzlemetest 10.10 2.69 15.20 4.96 12.50 4.35 Deney, plasebo ve denetim kümelerinde bulunan deneklerin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik ölçeklerinin öntest, sontest ve izleme testi ölçümlerinden elde ettikleri puan ortalamaları içinde istatistiksek olarak manalı bir farklılık olup olmadığı MANOVA ile incelenmiştir. Elde edilen bulgular Tablo 5’te yer almaktadır. Tablo 5: MANOVA Testi sonuçları Tesir Paha F Hipotez sd Sd P Intercept Pillai’s Trace 0.99 515.414 6.00 22.00 0.000 Wilks’ Lambda 0.00 515.414 6.00 22.00 0.000 Hotelling’s Trace 140.56 515.414 6.00 22.00 0.000 Roy’s Largest Root 140.56 515.414 6.00 22.00 0.000 Küme Pillai’s Trace 0.75 2.345 12.00 46.00 0.019 Wilks’ Lambda 0.30 2.973 12.00 44.00 0.004 Hotelling’s Trace 2.07 3.622 12.00 42.00 0.001 Roy’s Largest Root 1.96 7.523 6.00 23.00 0.000 Tablo 5’te görüldüğü üzere küme değişkeni değerlendirildiğinde hem Pillai’sTrace (V= .759, p= .0190.05). Denetim kümesinin öntest, sontest ve izleme testi puan ortalamaları içinde manalı bir farklılık bulunmamaktadır (p=0.115>0.05). 746 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) Öğrenilmiş çaresizlik ölçeği için deney kümelerinin öntest, sontest ve izleme testi puan ortalamaları içinde manalı bir farklılık bulunmaktadır (p=0.0110.05). Denetim kümesinin öntest, sontest ve izleme testi puan ortalamaları içinde manalı bir farklılık bulunmamaktadır (p=0.854>0.05). Ortalamalar içinde gözlenen farkın hangi kümelerden kaynaklandığını bulmak için Tukey testi yapılmıştır. Ruminasyon ve Öğrenilmiş çaresizlik testi için elde edilen fark puanları ve anlamlılık testi sonuçları Tablo 7’de yer almaktadır. Tablo 7: Deney Kümesinin Ruminasyon ve Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği sonuçlarının Ön Test, Son Test ve İzleme Testi neticelerina nazaran Varyans Tahlili Tablosu Bağımlı Tukey Kümeler Ortalama Standart Kusur P 95% İnanç Aralığı Değişken Testi Farkları Alt Hudut Üst Hudut Ruminasyon Deney Kümesi Öntest Sontest 8.60* 1.679 .000 4.44 12.76 İzlemetest 7.90* 1.679 .000 3.74 12.06 Sontest Öntest -8.60* 1.679 .000 -12.76 -4.44 İzlemetest -.70 1.679 .909 -4.86 3.46 izlemetest Öntest -7.90* 1.679 .000 -12.06 -3.74 Sontest .70 1.679 .909 -3.46 4.86 Öğrenilmiş Çaresizlik Deney Kümesi Öntest Sontest 4.60* 1.547 .016 .77 8.43 İzlemetest 4.10* 1.547 .034 .27 7.93 Sontest Öntest -4.60* 1.547 .016 -8.43 -.77 İzlemetest -.50 1.547 .944 -4.33 3.33 İzlemetest Öntest -4.10* 1.547 .034 -7.93 -.27 Sontest .50 1.547 .944 -3.33 4.33 *Anlamlılık seviyesi .05 olarak kabul edilmiştir. Ruminasyon testi ile ilgili olarak kümeler içindeki farkın kaynağı incelendiğinde deney kümesi ön testi ( X̅ = 32.30. ss= 4.32) ile deney kümesi son testi (X̅ = 23.70. ss=3.62) ve deney kümesi izleme testi ( X̅ = 24.40. ss= 3.24) puan ortalamaları içinde manalı bir farklılık olduğu, buna nazaran deney kümesindeki öğrencilerin ruminasyon puanlarında ön test ve son test ile ön test ve izleme testi içinde manalı bir azalma olduğu söylenebilir. Son test (X̅ = 23.70. ss=3.62) ve izleme testi (X̅ = 24.40. ss= 3.24) içinde ise manalı bir azalma bulunmamaktadır. Öğrenilmiş çaresizlik testi ile ilgili olarak kümeler içindeki farkın kaynağı incelendiğinde deney kümesi ön testi ( X̅ = 14.20. ss= 4.52) ile deney kümesi son testi (X̅ = 9.60. ss=2.88) ve deney kümesi izleme testi ( X̅ = 10.10. ss= 2.69) puan ortalamaları içinde manalı bir farklılık olduğu buna göre buna göre deney kümesindeki öğrencilerin öğrenilmiş çaresizlik puanlarında ön test ve son test ile ön test ve izleme testi içinde manalı bir azalma olduğu söylenebilir. Son test (X̅ = 9.60. ss=2.88) ve izleme testi ( X̅ = 10.10. ss= 2.69) içinde ise manalı bir azalma bulunmamaktadır. Bu bulgular Tahlil Odaklı Kümeyle Ruhsal İstişare Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal İstişareye katılan deney kümesindeki öğrencilerinin, plasebo ve denetim kümesindeki öğrencilere nazaran Ruminasyon Ölçeği ve Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği puanlarında manalı bir düşme olduğunu ve bu düşüşün kalıcı olduğunu göstermektedir. Tartışma ve Sonuç Araştırma kararında tahlil odaklı yaklaşıma dayalı kümeyle ruhsal müracaata katılan öğrencilerin (deney grubu) bu programa katılmayan (kontrol grubu) ve mesleksel rehberlik programına katılan (plasebo grubu) öğrencilere göre ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyelerinde manalı bir azalma olduğu bulunmuştur. Tahlil Odaklı Ruhsal İstişare Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Danışmanın… 747 www.turkishstudies.net/social Araştırmanın birinci denencesi “Çözüm odaklı kümeyle ruhsal istişare yaklaşımına dayalı kümeyle ruhsal müracaat oturumlarına katılan öğrencilerin ruminasyon ön test, son test puan ortalamalarında plasebo ve denetim kümesindeki öğrencilere göre istatistiksel olarak manalı bir düşüş olacaktır ve bu düşüş izleme testinde de korunacaktır.” Formundadır. Elde edilen bulgular araştırmanın birinci denencesini doğrulamaktadır. Buna nazaran tahlil odaklı yaklaşıma dayalı kümeyle ruhsal danışmanın lise öğrencilerinin ruminasyon seviyelerini azaltmada tesirli olduğu söylenebilir. Bu çalışmaya misal bir çalışma Sarıçam (2014) tarafınca gerçekleştirilmiştir. Tahlil Odaklı Kısa Müddetli Yaklaşıma Dayalı Bir Müdahale Programı’nın üniversite öğrencilerinin ruminasyon seviyelerini azalttığı ve bu durumun kalıcılık ölçümlerinde de korunduğunu ortaya koymuştur. Bu sonuç araştırmanın bulgularıyla örtüşmektedir. Literatürde Tahlil Odaklı Ruhsal İstişare Yaklaşımının ruminasyon üstündeki etkisinin incelendiği diğer bir çalışma bulunmadığı için başka müdahale yaklaşımlarının ruminasyon üstündeki tesirini inceleyen çalışmalar dikkate alındığında; ruminasyonu azaltmaya yönelik çalışmaların sonuçları bu çalışmanın bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Ramel, Goldin, Carmona ve McQuaid (2004), farkındalık meditasyonunun ruminasyonu azalttığını rapor etmişlerdir. Emsal biçimde bilişsel davranışçı terapinin ruminasyonu azaltmada tesirli olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur(Watkins, Scott, Wingrove, Rimes, Bathurst ve başkaları (2007); Watkins, Mullan, Wingrove, Rimes, Steiner ve öbürleri (2011). Ruminasyonun telaş ile (Alloy ve başkaları, 2006; Ko, Yu ve Kim, 2003 sorun çözme ve depresyonla (Yıldız ve Erdeleklioğlu, 2017; Lyubomirsky ve ark., 1999), korku ve depresyonla (Erdur-Baker, Haslık, Turan ve Danışık) alakalı olduğunu gösteren araştırmalar bulunmaktadır. Lambert, Okiishi, Finch ve Johnson (1998), Gingerich ve Eisengart (2000), İşlek (2006) tahlil odaklı yaklaşıma dayalı ruhsal danışmanın korkuyu azaltmada tesirli olduğunu rapor etmiştir. Sarıcı-Bulut (2008) tahlil odaklı yaklaşıma dayalı ruhsal danışmanın ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin imtihan korkusu ve sorun çözme marifetleri üzerinde; Sarı ve Günaydın (2016) depresif belirtileri azaltmada tesirli olduğu kararına ulaşmışlardır. Araştırma sonuçları literatürdeki bulgularla benzerlik göstermektedir. Araştırmanın ikinci denencesi “Çözüm odaklı kümeyle ruhsal istişare yaklaşımına dayalı kümeyle ruhsal müracaat oturumlarına katılan öğrencilerin öğrenilmiş çaresizlik ön test, son test puan ortalamalarında plasebo ve denetim kümesindeki öğrencilere bakılırsa istatistiksel olarak manalı bir düşüş olacaktır ve bu düşüş izleme testinde de korunacaktır.” Biçimindedir. Elde edilen bulgular araştırmanın ikinci denencesini de doğrulamaktadır. Buna nazaran tahlil odaklı yaklaşıma dayalı kümeyle ruhsal danışmanın lise öğrencilerinin öğrenilmiş çaresizlik seviyelerini azaltmada tesirli olduğu söylenebilir. Kök (1992), çocuk esirgeme kurumunda kalan çocuklarla yürütülen kümeyle ruhsal danışmanın; Avcı, (2009) ortaöğretim öğrencileri ile yürütülen psiko-eğitimin; Kezele (1985) öğrenilmiş çaresizliği azaltmaya odaklanan bir psiko-eğitim uygulamasının öğrenilmiş çaresizlik üzerinde tesirli olduğu kararına ulaşmıştır. Araştırma sonuçları literatürdeki bulgularla örtüşmektedir. Ergenlik devrinin; bireylerin kendileri ile ilgili yapılan değerlendirmeleri ve geribildirimleri çok önemsendiği bir devir olması ötürüsıyla Tahlil Odaklı Yaklaşım teknikleri içinde bulunan; amigoluk yapma, iltifat etme üzere tekniklerin öğrenciler üzerinde tesirli olduğu gözlemlenmiştir. Bunun yanında sorunun olmadığı durumlara odaklanma, tahlile ulaşmak için neler yapılması gerektiği üzerinde konuşma, tahlile dönük adım atmaya teşvik etme, içsel kaynaklara odaklanma, kuvvetli istikametlerin keşfedilmesi üzere prosedürlerle öğrencilerin problemlerini çözmek için harekete geçtikleri gözlenmiştir. bu biçimdece ruminatif kanılar ve öğrenilmiş çaresizlik hisleri kararı oluşan olumsuz durumlarla baş etmek ismine gayret göstermelerini ve tahlile dönük adımlar atmalarını sağladığı söylenebilir. Küme sürecinde ergenler küme üyeleriyle problemlerini paylaşarak, his ve kanılarını aktarmışlar, birbirlerinin meselelerini dinleyerek onları anlamaya çalışmışlar, öteki arkadaşlarının da 748 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) misal meseleler yaşadıklarını görmüşler, birbirlerine takviye olmayı denemişlerdir. Ergenlerin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyelerini azaltmada kümeyle ruhsal istişarede oluşan terapötik münasebetin de tesiri olduğu söylenebilir. Küme önderinin daha evvel Tahlil Odaklı Kümeyle Ruhsal Müşavere oturumlarını yürütmüş olması, asıl uygulamadan evvel misal bir kümeyle pilot uygulama yapmış olması da önderin tecrübe kazanması, kümenin özelliklerini ve dinamiklerini tanıması açısından olumlu görülebilir. Plasebo kümesinin da araştırmaya dahil edilmesi ve plasebo kümesinde mesleksel rehberlik çalışmalarının yapılması, deney kümesinin puan farklılıklarının küme tesirinden kaynaklanıp kaynaklanmadığını test etmek ismine kıymetli sayılabilir. Bu çalışmanın birtakım sınırlılıkları da bulunmaktadır. Data toplama yolu olarak yalnızca nicel bilgiler kullanılmıştır. Nicel dataların yanında nitel bilgilerin de (katılımcı günlükleri vb.) kullanılması daha kuvvetli araştırma neticelerina ulaşılmasını sağlayabilir. Bu çalışmada kalıcılık ölçümü son testten 1 ay daha sonra yapılmıştır. 6 ay daha sonra yahut 1 yıl daha sonra kalıcılık ölçümlerinin yapılmaması araştırmanın sınırlılıklarından biridir. Bu çalışmanın okul ruhsal danışmanları açısından kıymetli sonuçları bulunmaktadır. Ruhsal danışmanlar tarafınca ruminatif niyet yapısında olan ve çeşitli konularda öğrenilmiş çaresizlik yaşayan öğrenciler tespit edilerek, öğrencilerin bu problemlerle başa çıkmalarına dayanak olunabilir. bu biçimdece çoğunlukla ruminatif niyetler içerisinde olan ve öğrenilmiş çaresizlik hisleri yaşayan gençlerde oluşabilecek anksiyete, depresyon, arkadaşlık bağlantılarında bozulma, akademik başarıda düşme, zayıf sorun çözme maharetleri, düşük ömür doyumu, anksiyete, depresyon üzere sorunlar çözülebilir. Teklifler Araştırma bulguları göz önüne alındığında, kısa müddette tesirli sonuçlar elde edilen tahlil odaklı yaklaşımın okul rehberlik ünitelerinde öğrencilerin sorunlarının çözülmesinde kullanılması faydalı olabilir. Okullarda nazaranv yapan ruhsal danışmanların bilgi ve marifetlerini geliştirmeleri için hizmet içi kurslar düzenlenmelidir. Tahlil odaklı yaklaşıma dayalı kümeyle ruhsal danışmanın öğrenilmiş çaresizlik üstündeki tesirini inceleyen bu çalışma bu bahiste literatürdeki birinci çalışmadır. Bundan daha sonra yapılan araştırmalar farklı örneklem kümeleriyle yapılabilir. bu biçimdelikle farklı kümelerde etkililiği test edilmiş olur. Okul rehberlik ünitelerinde öğrencilerin çeşitli sorunlarının üstesinden gelmelerine dayanak olmak amacıyla etkililiği test edilmiş konularda tahlil odaklı kümeyle ruhsal istişare oturumlarının yürütülmesi faydalı olabilir. Tahlil Odaklı Kümeyle Ruhsal Danışmanın Lise öğrencilerinin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyelerine etkisinin incelendiği bu çalışmanın ortaokul yahut üniversite öğrencileri üzere farklı örneklem kümeleriyle yapılması alanyazına katkı sağlayabilir. Birebir programın etkililiği teşhis almış bireylerde de test edilebilir. Ülkemizde ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik kavramlarıyla yapılan deher neysel çalışmaların az olduğu göze çarpmaktadır. Tahlil Odaklı Kısa Vadeli Yaklaşım yahut öteki yaklaşımlarla yapılacak deher neysel çalışmaların ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik kavramlarına tesirlerinin araştırılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. Tahlil Odaklı Ruhsal Müşavere Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Danışmanın… 749 www.turkishstudies.net/social Kaynakça Abela, J.R.Z., Vanderbilt, E. Rochon, A. (2004). A test of the integration of the response styles and social support theories of depression in third and seventh grade children. Journal of Social and Clinical Psycholog. 23(5): 653-674. https://doi.org/10.1521/jscp.23.5.653.50752 Alloy, L. B., Abramson, L. Y., Hogan, E., Whitehouse, W. G., Rose, D. T., Robinson, M. S., Kim, R. S. ve Lapkin, J. B. (2000). The Temple- Wisconsin cognitive vulnerability to depression project: lifetime history of axis ı psychopathology in ındividuals at high and low cognitive risk for depression. Journal of Abnormal Psychology. 109 (3), 403-418. https://psycnet.apa.org/fulltext/1973-26160-001.pdf (12 Mart 2015). https://doi.org/10.1037/0021-843x.109.3.403 Ateş, B. (2014). Üniversite öğrencilerinin toplumsal fobi ile başa çıkmalarında tahlil odaklı kümeyle ruhsal danışmanın etkisinin incelenmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstütüsü. Erzurum. Avcı, D. (2009). Öğrenilmiş optimistlik eğitim programının 9. ve 10. sınıf öğrencileri optimistlik seviyelerine tesiri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Aydın, G. (1988). ‘Depresyonda bilişsel kıymetlendirme: DYBÖ yetişkin formunun klinik geçerlilik ve güvenirliği’. Nöroloji Nöroşirürji Psikiyatri Mecmuası. 3 (3), 135-138. Bauchemin, J. (2015). Examining the effectiveness of a short-term solution-focused wellness group iıntervention on perceived stress and wellness among college students. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. The Ohio State University. Büyüköztürk, Ş. (2012). Toplumsal Bilimler için Bilgi Tahlili El Kitabı. Pegem Akademi Yayınları. Ankara. https://doi.org/10.14527/9789756802748 Coakes, S.J. (2005). SPSS 12.0 for Windows: Analysis without anguish. Australia: John Wiley. Çitemel, N. (2014). Tahlil Odaklı kümeyle ruhsal istişare uygulamaları. Nobel Yayıncılık, Ankara. Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2010). Toplumsal bilimler için epeyce değişkenli istatistik. Tek ve fazlaca değişkenli dağılımlar için sayıltıların tahlili, lojistik regresyon tahlili, diskriminant regresyon tahlili, küme tahlili, açımlayıcı faktör tahlili, doğrulayıcı faktör tahlili, yol tahlili. Ankara. Pegem. Dwayne, S. (1996). Relationship between learned helplessness and urban adolescent sorun behavior (Unpublished Doctorate Dissertation). The State University of New Jersey. USA. Dweck, C. S. ve. Repucci, N., D. (1973). Learned helplessness and rein forcement responsibility in children. Journal of Personality And Social Pshychology. 35, 27–34. https://psycnet.apa.org/fulltext/1973-26160-001.pdf (12 Mart 2015 ). Ellis, M.R. (2005). Relationship between parenting styles and children’s motivational style: The development of learned helplessness (Unpublished Master Dissertation). The University of Kansas. Erdur Baker, Ö.,Özgülük, S.B, Turan, N., Demirci Danışık, N. (2009). gençlerde görülen ruhsal belirtilerin yordayıcıları olarak ruminasyon ve öfke/öfke söz usulleri. Türk Ruhsal Müşavere ve Rehberlik Mecmuası. 4, 43-53. Erdur Baker, Ö., Bugay, A. (2012). The Turkish version of the ruminative response scale: An examination of ıts reliability and validity. The International Journal of Educational and Psychological Assessment, 10(2), 1-16 750 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) Gingerich, W. J. ve Eisengart, S. (2000). Solution focused brief therapy: A review of the outcome research. Family Process. 39, 477-498. https://doi.org/10.1111/j.1545-5300.2000.39408.x Gingerich, W. J. ve Wabeke, T. (2001). A solution-focused approach to mental health ıntervention in school setting. Children ve Schools. 23(1), 33-47. https://doi.org/10.1093/cs/23.1.33 İlbay, A.B. (2014). Tahlil odaklı kümeyle ruhsal müşavere uygulamaları. Nobel Yayıncılık, Ankara. İkiz, F.E, ve Çınkı, Ö. S (2016). Ergenlerin Ruhsal Belirtileri İle Duygusal Öz-Yeterlik Seviyelerinin İncelenmesi. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 11/14 Summer 2016. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.9725 İşlek, M. (2006). Tahlil odaklı yaklaşımlara bakılırsa düzenlenmiş imtihan tasasıyla başa çıkma eğitim programının üniversiteye hazırlanan öğrencilerin imtihan telaşı seviyelerine tesiri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Hacettepe Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü. Kezele, G. L. (1985). Psycho-educational intervention with learned helplessness: An analysis of attributional factors of learning disabled adolescents in conjunction with composing written language tasks in the academic setting. Unpublished doctoral dissertation, Marquette University, Milwaukee, USA. http://search.proquest.com/pqdtft/docview/303360009/fulltextPDF. (12 Mart 2015) Ko, M. J., Yu, S. J. ve Kim, Y. G. (2003). The effects of solution-focused group counseling on the stress response and coping strategies in the Delinquent Juveniles. Journal of Korean Academy of Nursing. 3, 440-450. https://doi.org/10.4040/jkan.2003.33.3.440 Kök, M. (1992). Ruhsal danışmanın dezavantajlı çocukların öğrenilmiş çaresizlik, benlik tasarımı ve genel telaş seviyelerine tesiri. Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Toplumsal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. Lambert, M. J., Okiishi, J. C., Finch, A. E. ve Johnson, L. D. (1998). Outcome Assessment: From Conceptualization to Implementation. Professional Psychology: Research and Practice, 29, 63-70. https://doi.org/10.1037/0735-7028.29.1.63 Lyubomirsky, S., Tucker, K. L., Caldwell, N.D. ve öbürleri. (1999). Why ruminators are poor sorun solvers: Clues from the phenomenology of dysphoric rumination. Journal of personality and Social Psychology. 77, 1041-1060. https://doi.org/10.1037/0022- 3514.77.5.1041 Nolen-Hoeksema, S., Girgus, J. S., ve Seligman, M. E. P. (1986). Learned helplessness in children: A longitudinal study of depression, explanatory style and academic achievement. Journal of Personality and Social Psychology. 51, 435-442. https://psycnet.apa.org/fulltext/1986- 31259- 001.pdf (12 Mart 2015 ). https://doi.org/10.1037/0022-3514.51.2.435 Nolen-Hoeksema, S. ve Morrow, J. A. (1991). Prospective study of depression and posttra
Okumaya devam et...
sorun solving and depression (Yıldız and Erdeleklioğlu, 2017; Lyubomirsky et al., 1999), anxiety and depression (Erdur-Baker, Haslık, Turan and Konuşık). Lambert, Okiishi, Finch and Johnson (1998), Gingerich and Eisengart (2000), İşlek (2006) reported that psychological counseling based on a solution-focused counseling is effective in reducing anxiety. Sarıcı-Bulut (2008) reported that solutionfocused counseling is effective in, exam anxiety and sorun solving skills of the second grade students; Sarı and Günaydın (2016) concluded that it was effective in reducing depressive symptoms. In the second hypothesis of the study, the learned helplessness levels of the the experimental, placebo and control groups were examined. The learned helplessness levels of the students who participated in solution focused group counseling would be significantly lower than the rumination levels of the participants in the placebo and control group who did not participate in this program. This difference will continue in monitoring measurements to be made one month after the completion of the sessions. The findings confirm the second hypothesis of the study. According to this, it can be said that solution focused group counseling is effective in decreasing the learned helplessness levels of high school students. Kök (1992); Avcı, (2009); Kezele (1985) concluded that, the group counseling and psycho-education has an effect on reducing learned helplessness. The results of the research show similarity with the findings in the literature. Adolescence is a period that; individuals’ evaluations and feedbacks are highly emphasized. Solution Focused Group Counseling techniques such as cheerleading and complimenting were effective on the students. In addition, it is observed that students take action to solve their problems through methods such as Tahlil Odaklı Ruhsal Müşavere Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Danışmanın… 737 www.turkishstudies.net/social focusing on situations where there is no sorun, talking about what needs to be done to reach a solution, encouraging throwing towards solution, focusing on internal resources, and discovering strengths. Thus, it can be said that it enables them to make efforts and take steps towards solving negative situations caused by ruminative thoughts and learned helplessness feelings. In the group process, adolescents shared their problems with the group members, tried to understand their feelings and thoughts by listening to each other’s problems, saw that other friends had similar problems and tried to support each other. It can be said that the therapeutic relationship in group counseling has an effect on reducing adolescents rumination and learned helplessness. The fact that the group leader had previously conducted the Psychological Counseling sessions with the Solution Focused Group and that he had piloted with a similar group before the actual practice could be seen as positive in terms of gaining experience and recognizing the characteristics and dynamics of the group. Inclusion of the placebo group in the study and conducting vocational guidance studies in the placebo group may be considered important to test whether the differences in the experimental group score are due to group effect. This study has some limitations. Only quantitative veri were used as veri collection method. The use of qualitative veri (participant diaries, etc.) as well as quantitative veri can lead to stronger research results. In this study, retention was measured 1 month after the last test. Failure to measure retention after 6 months or 1 year is one of the limitations of the study. Suggestions When the research findings are considered, it may be useful to use the solution-focused counseling, which provide effective results in a short time, in solving the problems of the students in the school guidance units. In-service courses should be organized for school counselors to develop their knowledge and skills related to the solution-focused counseling. This is the first study in the literature on the effect of solution-focused group counseling on learned helplessness. After that, the researches can be done with different sample groups. Thus, its effectiveness is tested in different groups. The effectiveness of the same program can also be tested in different groups and diagnosed individuals. In our country, it is observed that there are few experimental studies conducted with rumination and learned helplessness. It is thought to be beneficial to examine the effects of experimental studies with Solution Focused Counseling or other approaches on rumination and learned helplessness. Keywords: Psychological counseling and guidance, Solution Focused Group Counseling, Rumination, Learned Helplessness, Adolescence. Öz: Bu çalışmanın emeli, tahlil odaklı ruhsal müşavere yaklaşımına dayalı kümeyle ruhsal danışmanın lise öğrencilerinin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyeleri üstündeki tesirini incelemektir. Çalışmada 3×3’ lük (deney denetim plasebo x ön test son test izleme testi) karışık desen kullanılmıştır. Araştırma, 2016- 2017 eğitim öğretim yılının bahar yarıyılında Balıkesir ili Altıeylül ilçesinde bulunan üç Anadolu lisesinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma kümesine birbirine benzeyen özelliklere sahip üç farklı Anadolu Lisesinin 10. ve 11. sınıf öğrencileri dahil edilmiştir. Çalışmaya deney, plasebo ve denetim kümesinde 10’ar olmak üzere toplam 30 öğrenci katılmıştır. Deney kümesinde 6 oturumluk tahlil odaklı müşavere yaklaşımına dayalı kümeyle ruhsal müşavere oturumları yürütülmüş, denetim kümesinde rastgele bir uygulama yapılmamış, plasebo kümesinde ise deney kümesiyle paralel vakit diliminde mesleksel rehberlik aktiflikleri gerçekleştirilmiştir. Tahlil odaklı kümeyle ruhsal müşavere oturumları yapılandırılırken tahlil odaklı kısa müddetli terapi yaklaşımın temel prensip ve tekniklerinden yararlanılmış ve her bir oturuma 90 dakika mühlet ayrılmıştır. Plasebo kümesine uygulanan mesleksel rehberlik aktiflikleri ise her biri 40 dakika süren 6 oturumdan oluşmaktadır. Araştırmada data toplama aracı olarak “Ruminasyon Ölçeği” ile “Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği” kullanılmıştır. Programın tesirliliğini test etmek için epeyce değişkenli ANOVA (MANOVA) tahlili kullanılmıştır. Araştırma kararında etkililiği incelenen programın lise öğrencilerin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyelerini azalttığı görülmüştür. Elde edilen bulgular alan yazına dayalı olarak tartışılmıştır. 738 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) Anahtar Sözler: Ruhsal danışmanlık ve rehberlik, Tahlil odaklı kümeyle ruhsal müracaat, Ruminasyon, Öğrenilmiş çaresizlik, Ergenlik. Giriş Ergenlik, süratli fizyolojik, ruhsal ve toplumsal gelişimlerin görüldüğü, hayli da muhakkak olmayan bir vakitte sona eren gerilim ve karmaşanın ağırlaştığı, aile ve yaşıtlar ile olan bağlarda zorluklar, karşı cinsle olan münasebette kuvvetlikler, okulda arkadaşlık ettiği yaşıtların değişmesi, eğitimle ilgili talepler ve beklentiler, okul ve meslek hakkında seçim yapmak üzere fikir değişikliklerinin yaşandığı çocukluktan yetişkinliğe atlama ve uzun bir geçiş vaktidir. (Özyurt, 2010; Yavuzer, 2005). Ergenler bu vakitte çabuk heyecanlanma, yalnız kalmak isteme, çalışmaya karşı isteksizlik, çok hayal kurma üzere davranışsal ve duygusal birtakım aksilikler yaşayabilirler. Ergenin yaşadığı bu olumsuz hisler depresyon, telaş bozuklukları yahut husus kullanması üzere meseleleri birlikteinde getirebilmektedir (Abela, Vanderblit ve Rochon, 2004). Bu süreçte, ergen, sıhhatini ve etrafıyla olan ilgisini tehlikeye atabilecek riskli davranışlar sergileyebilmektedir. (Carr-Gregg, Enderby ve Grover,2004; akt. İkiz ve Çınkı, 2016). Ergenlik periyodundaki tüm ergenlerin ruhsal problemler yaşamadığı yalnızca kimilerinin bu meseleleri yaşadığı dikkate alındığında kimi ergenlerin bu problemleri yaşamaya daha eğilimli olduğu ileri sürülmektedir (Siyez, 2010). Ergenlerin yaşadıkları ruhsal problemlerin niçinlerini açıklamaya yönelik biyolojik temelli, sosyolojik temelli ve psikoloji temelli bir hayli yaklaşım ileri sürülmektedir. Son senelerda çok tanınan olan psikoloji temelli Reaksiyon Tarzları Kuramı’na (Nolen Hoeksema, 1991) nazaran ergenlerin ruhsal problemler yaşamaya daha eğilimli olması ruminatif kişilik özellikleri ile açıklanmaktadır. Ruminasyon, kişinin muhakkak sorunları düzeltmek için faal olarak gayret göstermeksizin probleminin ruhsal belirtileri üzerine olumsuz ve yenidenlayan bir biçimde odaklanması olarak tanımlanmaktadır (Nolen Hoeksema, 1991, Girgus ve Seligman 1986). Bir diğer tarifte ise ruminasyon olumsuz ruh haliyle bağlı olan inatçı, tekrar edici, depresif fikir olarak tanım edilmektedir (Rippera, 1997). Papagergiou ve Wells (2004); “niçin yalnızca bir kaybedenim”, “Ruh halim fazlaca kötü”, “niçin daima olumsuz reaksiyon veriyorum”, “hiç bir şeyle baş edemiyorum”, “niçin rastgele bir şey yaparken düzgün hisstmiyorum” üzere cümleleri ruminatif fikirlere örnek olarak göstermektedir. Ergenlerin ruhsal sorunlarının ortaya çıkmasında rol oynayan bir öbür faktör olarak karşımıza öğrenilmiş çaresizlik çıkmaktadır (Seligman, 2007). Öğrenilmiş çaresizlik, kişinin başarısızlığın üstesinden gelmede kendini yetersiz olarak algılaması ve kişinin, olayların sonuçlarının kendi hareketlerinden bağımsız olduğuna olan inancıdır. Ellis (2005)’e göre öğrenilmiş çaresizliğin temelinde bireyin pasifliği, aksiyona geçememesi ve bireyin hayatını denetim edememe duygusu yer almaktadır. Alan yazında yer alan çalışmalar, öğrenilmiş çaresizlik duygusu yaşayan ergenlerin başarısızlıklarını gayret eksikliğinden fazla yetenek eksikliği ile açıklama eğiliminde olduklarını göstermektedir. Öğrenilmiş çaresizliği olan çocukların yaşadıkları başarısızlıkları içselleştirdikleri, başarısızlığı daima ve nispeten değişmez bir şey olarak gördükleri ve bir sorunu çözerken ne kadar uğraş gösterirse göstersin başarılı olmak için doğuştan gelen yetenekten mahrum oldukları için başarısız olacağına inandıkları alan yazında yer alan bilgiler içinde yer almaktadır (Dwayne, 1996; Ellis, 2005). Ruminatif yatkınlığı olan bireylerle öğrenilmiş çaresizlik yaşayan bireylerin en besbelli ortak özelliği; olumsuz tesirlere daha uzun mühlet takılı kalmaları ve olayların olumsuz taraflarına ağırlaşarak gelecek hakkında karamsar olmalarıdır. Sağlıklı toplumsal münasebetler kuramamaları, akademik muvaffakiyetlerinin düşük olması ruminatif düşünen ve öğrenilmiş çaresizliği olan bireylerin yaşadığı öteki ortak özelliklerdendir. Özetle ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik bireylerin psiko- Tahlil Odaklı Ruhsal İstişare Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Danışmanın… 739 www.turkishstudies.net/social toplumsal gelişimlerini olumsuz tarafta etkilemektedir. Bu niçinle ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyesinin azaltılması ergenin ruh sıhhati açısından değerli görülmektedir. Yurt ortasında Sarıçam (2014) tarafınca geliştirilen Tahlil Odaklı Kısa Vadeli Yaklaşıma Dayalı Bir Müdahale Programı’nın üniversite öğrencilerinin ruminasyon seviyelerini azalttığı rapor edilmiştir. Yurt haricinde ise farkındalık meditasyonunun (Ramel, Goldin, Carmona ve McQuaid, 2004), bilişsel-davranışçı terapinin (Watkins, Scott, Wingrove, Rimes, Bathurst ve öbürleri, 2007; Watkins, Mullan, Wingrove, Rimes, Steiner ve öbürleri, 2011) tesirli olduğu saptanmıştır. Yurt ortasında, Kök (1992) çocuk esirgeme kurumundaki çocuklarla yapılan kümeyle ruhsal müracaat müdahalesinin; Avcı, (2009) ortaöğretim öğrencileri ile yapılan psiko-eğitim programının; öğrenilmiş çaresizlik üzerinde tesirli olduğunu; Ulusoy ve Duy (2013), öğrenilmiş optimistlik psikoeğitim uygulamasının ilköğretim öğrencilerinde öğrenilmiş çaresizliği azaltmada manalı bir etkisinin olmadığı kararına ulaşmışlardır. Yurt haricinde ise Kezele (1985) öğrenilmiş çaresizliği azaltmaya odaklanan bir psiko-eğitim uygulamasının öğrencilerin öğrenilmiş çaresizlik algılarını değiştirmeyi başardığı; Houlihan (1981) uygulanan atılganlık eğitiminin öğrenilmiş çaresizlik üzerinde tesirli olmadığını rapor etmiştir (akt. Ulusoy ve Duy, 2013). Okul ruhsal danışmanlığı alanında çoğunlukla kullanılan ruhsal müracaat yaklaşımlarından biri olan tahlil odaklı ruhsal istişare, geçmişteki yanlışlar ve yanılgılar yerine danışanın kuvvetli yanları ve geçmiş muvaffakiyetleri üzerine odaklanır. Okullarda öğrenci sayısının fazla olması, ruhsal danışmanların müddetlerinin sonlu olması; hem maliyet hem vakit açısından ekonomik olan tahlil odaklı kısa ruhsal istişare modelini başkalarına göre daha avantajlı kılmaktadır. Hedef belirleme, mucize sorunun kullanması, istisnai anların belirlenmesi tahlil odaklı yaklaşımı klasik yaklaşımlardan ayıran belirli başlı özellikler içinde yer almaktadır (Quick, 2013). Kısa periyodik olması, gelişimsel olarak olumlu özelliklere vurgu yapması ve yapılandırılmış olması niçiniyle okul temelli küme müdahalelerinde de tahlil odaklı ruhsal istişare yaklaşımı çoğunlukla kullanılmaktadır. Gerçekten Gingerich ve Wabeke (2001) okullarda öğrencilerin karşılaştıkları sorunların tahlilinde çözüm odaklı yaklaşımın tesirliliğini kıymetlendirdikleri araştırmalarında bu yaklaşımın depresyon ve tasa problemlerinin azaltılmasında tesirli olduğunu rapor etmektedirler. Lambert, Okiishi, Finch ve Johnson (1998) tarafınca yapılan bir çalışmada ise bu yaklaşımın tasayı azaltmadaki tesiri incelenmiş ve tahlil odaklı kümeyle ruhsal danışmanın korkuyu azalttığı belirlenmiştir (Akt. Gingerich ve Eisengart, 2000). Bulut-Sarıcı (2008) tarafınca yapılan bir araştırmada da, tahlil odaklı ruhsal istişare yaklaşımının ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin imtihan tasası seviyelerini düşürdüğü belirlenmiştir. Ergenlerin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik durumlarıyla başa çıkabilmeleri için gerçek müdahaleleri belirlemeye yönelik deher neysel çalışmalara muhtaçlık olduğu düşünülmektedir. Duygusal iniş çıkışların sıkça yaşandığı ergenlik devrinde, ergenlere yönelik olarak hazırlanan bu eğitim programının ergenlerin kendilerini daha yakından tanımalarına, yetenek ve ilgilerinin farkına varmalarına, sağlıklı kişilerarası bağlar kurabilmelerine, özgüven kazanmalarına, psiko-sosyal uyumlarına kıymetli katkılar sağlayacağına inanılmaktadır. Lakin yapılan alanyazın taraması kararında bilhassa ruminasyonla ilgili ülkemizde yapılan çalışmaların sayısı pek azdır. Ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizliğin bir ortada ele alınarak yapıldığı rastgele bir küme çalışmasına rastlanmaması bu bahiste yapılacak bir araştırmanın alan yazına kıymetli katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu bağlamda bu araştırmanın maksadı, tahlil odaklı ruhsal müracaat yaklaşımına dayalı kümeyle ruhsal danışmanın lise öğrencilerinin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyeleri üstündeki etkisinin incelenmesidir. Araştırmanın emeli doğrultusunda araştırma sorusu şöyle oluşturulmuştur. Denence 1: Tahlil odaklı kümeyle ruhsal müracaat yaklaşımına dayalı kümeyle ruhsal müşavere oturumlarına katılan öğrencilerin ruminasyon ön test, son test puan ortalamalarında 740 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) plasebo ve denetim kümesindeki öğrencilere bakılırsa istatistiksel olarak manalı bir düşüş olacaktır ve bu düşüş izleme testinde de korunacaktır. Denence 2: Tahlil odaklı kümeyle ruhsal müşavere yaklaşımına dayalı kümeyle ruhsal istişare oturumlarına katılan öğrencilerin öğrenilmiş çaresizlik ön test, son test puan ortalamalarında plasebo ve denetim kümesindeki öğrencilere bakılırsa istatistiksel olarak manalı bir düşüş olacaktır ve bu düşüş izleme testinde de korunacaktır. Yol 2.1. Araştırma Modeli Araştırmada 3×3’ lük (split plot) karışık desen kullanılmıştır. Birinci etmen deher neysel süreç kümelerini (deney, denetim, plasebo grubu) ikinci etmen ise bağımlı değişkenin yinelı ölçümlerini (ön test, son test ve kalıcılık ölçümü) göstermektedir. Araştırma modeli Tablo 1’de yer almaktadır. Tablo 1: Araştırma Modeli Kümeler Ön Test Süreç Son Test Kalıcılık Ölçümü Deney RÖ ÖÇÖ Tahlil Odaklı Ruhsal Müşavere Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Müşavere Programı RÖ ÖÇÖ RÖ ÖÇÖ Plasebo RÖ ÖÇÖ Mesleksel Rehberlik Programı RÖ ÖÇÖ RÖ ÖÇÖ Denetim RÖ ÖÇÖ – RÖ ÖÇÖ RÖ ÖÇÖ * RÖ Ruminasyon Ölçeği * ÖÇÖ Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği 2.2. Çalışma kümesi Araştırmada deney, plasebo ve denetim kümelerindeki iştirakçileri belirlemek niyetiyle Balıkesir İli Altıeylül ilçesinde bulunan Anadolu Liselerinin Lise 2 ve Lise 3’üncü sınıfında tahsil bakılırsan 709 öğrenciye Ruminasyon Ölçeği ve Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği uygulanmıştır. İlçede bulunan dört Anadolu Lisesinden üçü deney, denetim ve plasebo kümeleri için yansız olarak kura usulüyle belirlenmiştir. Burada bulaşma tesirini azaltarak dış geçerliği denetim etmek amaçlanmıştır. Öğrencilerin seçiminde birinci vakit içinderda hem ruminasyon ölçeği birebir vakitte öğrenilmiş çaresizlik ölçeğinden ortalamanın bir standart sapma üzerinde puan alan öğrenciler belirlenmiştir. Akabinde her bir okul için ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik puanları yüksek öğrencilerle birinci müellif tarafınca ferdi görüşme yapılarak, çalışmayla ilgili bilgi verilmiş ve araştırmaya istekli olarak katılmak isteyen öğrenciler belirlenmiştir. Deney, denetim ve plasebo kümelerinden 10’ar öğrenci çalışmaya katılmaya istekli olmuşlardır. Tahlil Odaklı Ruhsal İstişare Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Danışmanın… 741 www.turkishstudies.net/social Tablo 2: Çalışmaya Katılan Öğrencilere İlişkin Bilgiler Deney Denetim Plasebo f % f % f % Cinsiyet Kız 5 50 5 50 5 50 Erkek 5 50 5 50 5 50 Toplam 10 100 10 100 10 100 Sınıf 10. sınıf 5 50 5 50 5 50 11. sınıf 5 50 5 50 5 50 Toplam 10 100 10 100 10 100 2.3 Tahlil Odaklı Ruhsal Müşavere Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Müşavere Oturumlarının Geliştirilmesi Tahlil Odaklı Yaklaşıma Dayalı Kümeyle Ruhsal Müşavere oturumları 6 oturum olarak yapılandırılmıştır. Oturumların yapılandırılmasında ve tekniklerin kullanmasında yurt içi ve yurt dışı ilgili literatürden (Tuna, 2012; Ateş, 2014, Uysal, 2014; İlbay, 2014; Çitemel, 2014; Sarıçam, 2014; Taylor, 2013; Zhang, Yan, Du ve Liu, 2014; Beauchemin, 2015) ve emsal programlardan yararlanılmıştır. Oturumlar boyunca beyin fırtınası, anlatım, soru karşılık, çeşitli etkinlikler (sevgi bombardımanı, tanışma aktifliği, oyunlar) üzere usuller kullanılmıştır. Lise öğrencileri için geliştirilen oturumlarının pilot uygulaması 2015-2016 eğitim öğretim yılı 2. periyodunda bir devlet Anadolu Lisesi’nde 10.sınıfa devam eden öğrencilerle yürütülmüştür. 8 öğrencinin katıldığı pilot uygulamanın her oturumundan daha sonra öğrencilerden oturum kıymetlendirme formlarını doldurmaları istenmiştir. 8 sorudan oluşan likert tipi 5’li (1=Kesinlikle katılmıyorum, 5= Mutlaka katılıyorum) derecelendirmeli bir ölçme aracında; kümenin müddeti, içeriği, aktifliklerin faydalı olup olmadığı, küme önderinin kümesi düzgün yönetip yönetmediği üzere sorular mevcuttur. Alınan geribildirimlerin ve edinilen deneyimin ışığında asıl uygulamaya ek oyun aktiflikleri dahil edilmesine, bir ders saatinin yetersiz kalmasından dolayı oturumların 90 dakika olarak planlanmasına, kümedeki öğrenci sayısının 10 öğrenci olarak belirlenmesine karar verilmiştir 2.4. Data Toplama Araçları 2.4.1. Ruminasyon Ölçeği Nolen-Hoeksema ve Morrow (1991) tarafindan ruminatif eğilimleri ölçmek gayesiyle geliştirilen bu ölçek 21 unsurluk 4’lü Likert tipi (hiç bir Vakit, kimi vakit, sıklıkla, her zaman) bir ölçektir. Ölçeğin derinlemesine düşünme ve saplantılı düşünme olmak üzere 2 alt boyutu bulunmaktadır. Ölçekten alınabilecek azamî puan 40, asgarî puan ise 10’dur. Ölçek puanının yüksekliği ruminasyonun fazlalığı manasına gelmektedir. Ruminasyon ölçeği’nin Türkçe uyarlaması ve geçerlik-güvenirlik çalışması Erdur-Baker ve Bugay (2012) tarafınca hem lise tıpkı vakitte üniversite öğrencileri için incelenmiştir. Ölçeğin geçerlik çalışmaları kapsamında doğrulayıcı faktör tahlili uygulanmış ve ölçeğin iki faktörlü yapıya sahip olduğu kararına ulaşılmıştır. Ayrıyeten ölçeğin tümünden ve alt unsurlarından elde edilen puanlar ile Ruminasyon Ölçeği’nin uzun formu ve Beck Depresyon Envanteri’nden elde edilen puanlarla içindeki Pearson korelasyon katsayıları hesaplanarak ölçeğin yakınsak geçerlik çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar kararında korelasyonların .50 ile .91 içinde değiştiği görülmüştür. Ölçeğin güvenirlik tahlilleri kararında ise; ölçeğin tümü için Cronbach α iç tutarlılık 742 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) katsayısının .85, derinlemesine düşünme alt ölçeği için .77, saplantılı düşünme alt ölçeği için ise .75 olduğu rapor edilmiştir (Erdur-Baker ve Bugay, 2012). 2.3.2. Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği’nde öğrenilmiş çaresizliği ölçmek için hazırlanan 30 unsur bulunmaktadır. Ölçek puanının yüksekliği çaresizliliğin fazlalığı manasına gelmektedir. Cronbach alfa iç fiyatlık korelasyonları hem ölçeğin tümünde, tıpkı vakitte farklı ayrı hususlarda hesaplanmıştır. Unsur bırakma korelasyonları 0.57 ile 0.63 içindedır. (Aydın. 1988). Ölçek ODTÜ öğrencilerinden oluşan bir kümeye dört hafta aralıkla iki kere uygulanmıştır. Deneklerin uygulamalardan aldıkları puanlar üzerinden hesaplanan Pearson momentler çarpımı katsayısı 0.65 olup bu paha p>0.001 seviyesinde manidar bir pahadır (Aydın, 1988). Yapı geçerliği bilinen kümelerin puanları karşılaştırılarak test edilmiştir. Depresif yükleme biçim ölçeği nörotik depresif ve sağlıklı deneklere uygulanmış, sonuç olarak elde edilen puanlar ‘t’ testi kullanılarak tahlil edilmiştir. İki kümenin puan ortalamalarının farkının manidar olduğu kararına ulaşılmıştır (Aydın, 1988). 2.4. Bilgilerin toplanması Uygulamalardan evvel Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünden etik heyet sonucu, Balıkesir Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nden gereken uygulama müsaadeleri alınmıştır. Akabinde uygulamalar birinci müellif tarafınca sınıf ortamında gerçekleştirilmiştir. Bu ölçme araçlarının, öğrenciler tarafınca dürüstçe yanıtlanmasını sağlamak için öğrencilere rahat ve uygun bir ortam sağlanmıştır. Her bir ölçme aracının nasıl cevaplanacağını anlatan yönergeler, ölçeğin üzerine yazılmış ve uygulama öncesinde öğrencilere, yapılan çalışmanın sonuçlarının bilimsel bir araştırmada kullanılacağı söylenmiştir. Öğrencilere data araçları uygulanmadan evvel çalışmaya katılmanın gönüllülük aslına dayandığı, çalışmaya katılmaya zarurî olmadıkları, ölçekleri doldurmaya başlasalar bile isterlerse ölçekleri doldurmayabilecekleri belirtilmiştir. Tüm öğrenciler ölçekleri dolduracaklarını onaylamışlardır. Uygulama yaklaşık 25 dakikada tamamlanmıştır. Uygulamalar kararında yönergelere uygun işaretleme yapmayan yahut unsurları boş bıraktığı tespit edilen 68 öğrencinin karşılıkları tahlil haricinde bırakılmış ve deney, plasebo ve denetim kümelerini oluşturacak iştirakçiler toplam 641 öğrenciden elde edilen datalar içinden seçilmiştir. 2.5. Bilgilerin Tahlili Araştırmanın gayesi doğrultusunda, deney, denetim ve plasebo kümelerinde yer alan deneklerin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyelerinde manalı bir farklılık olup olmadığını test etmek emeliyle epey değişkenli ANOVA (MANOVA) tahlili yapılmıştır. MANOVA bağımlı değişkenlerin bileşeninden elde edilen küme ortalama puanları içinde manalı fark olup olmadığını inceleyen bir tekniktir (Büyüköztürk, 2012). MANOVA yapmadan evvel ekip var iseyımların karşılanması gerekmektedir. Birinci var iseyım iştirakçi sayısının birbirine eşit ya da yakın olması gerekliliğidir (Coakes, 2005; Tabachnick ve Fidell, 2001). Her bir gözenekteki n sayısı 10 olduğu için bu var iseyım karşılanmıştır. İkinci var iseyım her bir kümede bağımlı değişken sayısından fazla iştirakçinin yer almasıdır (Coakes, 2005). Bu araştırmanın dataları değerlendirildiğinde araştırmanın iki bağımlı değişkeni (ruminasyon seviyesi ve öğrenilmiş çaresizlik seviyesi ) olduğu görülmektedir. Üçüncü var iseyım tek değişkenli olağanlık ve hayli değişkenli normalliktir. Tek değişkenli olağanlık, örneklemde bir değişkene ait müşahedelerin olağan dağılım gösterdiğini söz eder. Çok değişkenli olağanlık ise örneklemde yer alan müşahedelerin, değişkenlerin tüm kombinasyonları açısından olağan dağılım göstermesi manasına gelir (Çokluk, Şekercioğlu ve Büyüköztürk, 2010). Araştırmanın bilgilerinin tek değişkenli olağanlık var iseyımını karşılayıp karşılamadığının belirlenmesi gayesiyle Shapiro-Wilk testi neticelerina bakılmıştır. Bilgilerin olağan dağılıp dağılmadığının incelenmesi için, örneklem sayısının küçük olması niçiniyle Kolmogorov Smirnov Tahlil Odaklı Ruhsal Müşavere Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Danışmanın… 743 www.turkishstudies.net/social testine kıyasla daha kuvvetli bir test olan (Razali ve Wah, 2011) Shapiro-Wilk testi tercih edilmiştir. Elde edilen bulgular Tablo 2’de yer almaktadır. Tablo 3: Shapiro-Wilk Testi sonuçları Ön Test Son Test İzleme Testi Shapiro-Wilk Shapiro-Wilk Shapiro-Wilk n İstatistik p İstatistik p İstatistik p Ruminasyon Testi Deney 10 .952 .689 .877 .120 .958 .765 Plasebo 10 .873 .109 .944 .593 .899 .215 Kontol 10 .883 .143 .901 .223 .863 .082 Öğrenilmiş Çaresizlik Testi Deney 10 .923 .382 .956 .739 .972 .907 Plasebo 10 .931 .455 .908 .265 .938 .527 Kontol 10 .879 .126 .901 .226 .900 .218 Tablo 3’de görülebileceği üzere ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik testlerinde ön test, son test ve izleme puanları açısından olağanlık var iseyımının karşılandığı görülmektedir. MANOVA tahlilini kullanabilmek için gerekli görülen çok değişkenli olağanlık var iseyımı Mahalanobis uzaklıkları hesaplanarak incelenmiştir. (Coakes. 2005). Mahalonobis uzaklıklarının hesaplanmasının akabinde elde edilen bulgular ki-kare tablosunda bağımlı değişkenler. 001 için verilen (k-1) kritik pahayla kıyaslanmıştır. Ki-kare tablosundaki kritik kıymetin 24 olduğu tespit edilmiştir. Bu bilgilerdeki en yüksek Mahalonobis pahası (10.02) kritik pahanın altında olduğundan epey değişkenli olağanlık var iseyımının karşılandığı görülmüştür. MANOVA için karşılanması gereken başka var iseyım doğrusallıktır. Doğrusallık sayıltısı epeyce değişkenli tahliller açısından değerli bir sayıltıdır; zira epeyce değişkenli tahlil teknikleri değişkenlerin doğrusal kombinasyonları temeline dayanmaktadır (Coakes. 2005). Saçılma diyagramı ile doğrusallık var iseyımı incelenmiş ve bu matristeki dağılımların elips biçiminde dağıldıkları tespit edilmiştir. Bu durumda epey değişkenli doğrusallık var iseyımın da karşılandığı görülmüştür. Eş varyanslılık var iseyımının karşılanması niyetiyle ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik ölçeklerinin her biri için Box M testi kullanılmıştır. Bu test fazlaca değişkenli olağanlığa ziyadesiyle hassas olduğundan p bedeli p 0.05) test kararı manalı olmadığı bu biçimdece varyans-kovaryans matrislerinin homojen olduğu görülmüştür. Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği için varyans-kovaryans matrislerinin eşitliği (Box M= 10.985 F6-18169= 1.634, p>0.05) test kararı manalı olmadığı bu biçimdece varyans-kovaryans matrislerinin homojen olduğu görülmektedir. Çoklu ilişki sorununun olmaması MANOVA için gerekli olan son var iseyımdır. Bağımsız değişkenlerin ortalarında kuvvetli korelasyonların bulunması ilişki yahut oldukcalu ilişki olarak tanımlanmaktadır. Datalar tahlil edildiğinde (r=.125; r=.187; r=207) fazlacalu irtibat sorununun bulunmadığı kararına ulaşılmıştır. Sonuç olarak MANOVA yapabilmek için tüm var iseyımların sağlandığı görülmüştür. Bulgular Deney, denetim ve plasebo kümelerinde yer alan deneklerin uygulama öncesi, uygulama daha sonrası ve bir ay daha sonra ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik puanlarına ait aritmetik ortalama ve standart sapma pahaları Tablo 4’te yer almaktadır. 744 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) Tablo 4: Deney, Denetim ve Plasebo Kümelerinin Ruminasyon Ölçeği ve Öğrenilmiş Çaresizliği Ölçeği Aritmetik Ortalamaları ve Standart Sapma Bedelleri Değişkenler Deney (n = 10) Denetim (n = 10) Plasebo (n = 10) Ölçüm X̅ ss X̅ ss X̅ ss Ruminasyon Ölçeği Öntest 32.30 4.32 30.00 4.78 30.30 4.99 Sontest 23.70 3.62 25.60 6.08 26.70 4.32 İzlemetest 24.40 3.24 25.30 5.38 27.10 4.56 Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği Öntest 14.20 4.52 15.60 3.27 14.70 3.83 Sontest 9.60 2.88 14.60 3.53 13.20 4.44 İzlemetest 10.10 2.69 15.20 4.96 12.50 4.35 Deney, plasebo ve denetim kümelerinde bulunan deneklerin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik ölçeklerinin öntest, sontest ve izleme testi ölçümlerinden elde ettikleri puan ortalamaları içinde istatistiksek olarak manalı bir farklılık olup olmadığı MANOVA ile incelenmiştir. Elde edilen bulgular Tablo 5’te yer almaktadır. Tablo 5: MANOVA Testi sonuçları Tesir Paha F Hipotez sd Sd P Intercept Pillai’s Trace 0.99 515.414 6.00 22.00 0.000 Wilks’ Lambda 0.00 515.414 6.00 22.00 0.000 Hotelling’s Trace 140.56 515.414 6.00 22.00 0.000 Roy’s Largest Root 140.56 515.414 6.00 22.00 0.000 Küme Pillai’s Trace 0.75 2.345 12.00 46.00 0.019 Wilks’ Lambda 0.30 2.973 12.00 44.00 0.004 Hotelling’s Trace 2.07 3.622 12.00 42.00 0.001 Roy’s Largest Root 1.96 7.523 6.00 23.00 0.000 Tablo 5’te görüldüğü üzere küme değişkeni değerlendirildiğinde hem Pillai’sTrace (V= .759, p= .0190.05). Denetim kümesinin öntest, sontest ve izleme testi puan ortalamaları içinde manalı bir farklılık bulunmamaktadır (p=0.115>0.05). 746 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) Öğrenilmiş çaresizlik ölçeği için deney kümelerinin öntest, sontest ve izleme testi puan ortalamaları içinde manalı bir farklılık bulunmaktadır (p=0.0110.05). Denetim kümesinin öntest, sontest ve izleme testi puan ortalamaları içinde manalı bir farklılık bulunmamaktadır (p=0.854>0.05). Ortalamalar içinde gözlenen farkın hangi kümelerden kaynaklandığını bulmak için Tukey testi yapılmıştır. Ruminasyon ve Öğrenilmiş çaresizlik testi için elde edilen fark puanları ve anlamlılık testi sonuçları Tablo 7’de yer almaktadır. Tablo 7: Deney Kümesinin Ruminasyon ve Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği sonuçlarının Ön Test, Son Test ve İzleme Testi neticelerina nazaran Varyans Tahlili Tablosu Bağımlı Tukey Kümeler Ortalama Standart Kusur P 95% İnanç Aralığı Değişken Testi Farkları Alt Hudut Üst Hudut Ruminasyon Deney Kümesi Öntest Sontest 8.60* 1.679 .000 4.44 12.76 İzlemetest 7.90* 1.679 .000 3.74 12.06 Sontest Öntest -8.60* 1.679 .000 -12.76 -4.44 İzlemetest -.70 1.679 .909 -4.86 3.46 izlemetest Öntest -7.90* 1.679 .000 -12.06 -3.74 Sontest .70 1.679 .909 -3.46 4.86 Öğrenilmiş Çaresizlik Deney Kümesi Öntest Sontest 4.60* 1.547 .016 .77 8.43 İzlemetest 4.10* 1.547 .034 .27 7.93 Sontest Öntest -4.60* 1.547 .016 -8.43 -.77 İzlemetest -.50 1.547 .944 -4.33 3.33 İzlemetest Öntest -4.10* 1.547 .034 -7.93 -.27 Sontest .50 1.547 .944 -3.33 4.33 *Anlamlılık seviyesi .05 olarak kabul edilmiştir. Ruminasyon testi ile ilgili olarak kümeler içindeki farkın kaynağı incelendiğinde deney kümesi ön testi ( X̅ = 32.30. ss= 4.32) ile deney kümesi son testi (X̅ = 23.70. ss=3.62) ve deney kümesi izleme testi ( X̅ = 24.40. ss= 3.24) puan ortalamaları içinde manalı bir farklılık olduğu, buna nazaran deney kümesindeki öğrencilerin ruminasyon puanlarında ön test ve son test ile ön test ve izleme testi içinde manalı bir azalma olduğu söylenebilir. Son test (X̅ = 23.70. ss=3.62) ve izleme testi (X̅ = 24.40. ss= 3.24) içinde ise manalı bir azalma bulunmamaktadır. Öğrenilmiş çaresizlik testi ile ilgili olarak kümeler içindeki farkın kaynağı incelendiğinde deney kümesi ön testi ( X̅ = 14.20. ss= 4.52) ile deney kümesi son testi (X̅ = 9.60. ss=2.88) ve deney kümesi izleme testi ( X̅ = 10.10. ss= 2.69) puan ortalamaları içinde manalı bir farklılık olduğu buna göre buna göre deney kümesindeki öğrencilerin öğrenilmiş çaresizlik puanlarında ön test ve son test ile ön test ve izleme testi içinde manalı bir azalma olduğu söylenebilir. Son test (X̅ = 9.60. ss=2.88) ve izleme testi ( X̅ = 10.10. ss= 2.69) içinde ise manalı bir azalma bulunmamaktadır. Bu bulgular Tahlil Odaklı Kümeyle Ruhsal İstişare Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal İstişareye katılan deney kümesindeki öğrencilerinin, plasebo ve denetim kümesindeki öğrencilere nazaran Ruminasyon Ölçeği ve Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği puanlarında manalı bir düşme olduğunu ve bu düşüşün kalıcı olduğunu göstermektedir. Tartışma ve Sonuç Araştırma kararında tahlil odaklı yaklaşıma dayalı kümeyle ruhsal müracaata katılan öğrencilerin (deney grubu) bu programa katılmayan (kontrol grubu) ve mesleksel rehberlik programına katılan (plasebo grubu) öğrencilere göre ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyelerinde manalı bir azalma olduğu bulunmuştur. Tahlil Odaklı Ruhsal İstişare Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Danışmanın… 747 www.turkishstudies.net/social Araştırmanın birinci denencesi “Çözüm odaklı kümeyle ruhsal istişare yaklaşımına dayalı kümeyle ruhsal müracaat oturumlarına katılan öğrencilerin ruminasyon ön test, son test puan ortalamalarında plasebo ve denetim kümesindeki öğrencilere göre istatistiksel olarak manalı bir düşüş olacaktır ve bu düşüş izleme testinde de korunacaktır.” Formundadır. Elde edilen bulgular araştırmanın birinci denencesini doğrulamaktadır. Buna nazaran tahlil odaklı yaklaşıma dayalı kümeyle ruhsal danışmanın lise öğrencilerinin ruminasyon seviyelerini azaltmada tesirli olduğu söylenebilir. Bu çalışmaya misal bir çalışma Sarıçam (2014) tarafınca gerçekleştirilmiştir. Tahlil Odaklı Kısa Müddetli Yaklaşıma Dayalı Bir Müdahale Programı’nın üniversite öğrencilerinin ruminasyon seviyelerini azalttığı ve bu durumun kalıcılık ölçümlerinde de korunduğunu ortaya koymuştur. Bu sonuç araştırmanın bulgularıyla örtüşmektedir. Literatürde Tahlil Odaklı Ruhsal İstişare Yaklaşımının ruminasyon üstündeki etkisinin incelendiği diğer bir çalışma bulunmadığı için başka müdahale yaklaşımlarının ruminasyon üstündeki tesirini inceleyen çalışmalar dikkate alındığında; ruminasyonu azaltmaya yönelik çalışmaların sonuçları bu çalışmanın bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Ramel, Goldin, Carmona ve McQuaid (2004), farkındalık meditasyonunun ruminasyonu azalttığını rapor etmişlerdir. Emsal biçimde bilişsel davranışçı terapinin ruminasyonu azaltmada tesirli olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur(Watkins, Scott, Wingrove, Rimes, Bathurst ve başkaları (2007); Watkins, Mullan, Wingrove, Rimes, Steiner ve öbürleri (2011). Ruminasyonun telaş ile (Alloy ve başkaları, 2006; Ko, Yu ve Kim, 2003 sorun çözme ve depresyonla (Yıldız ve Erdeleklioğlu, 2017; Lyubomirsky ve ark., 1999), korku ve depresyonla (Erdur-Baker, Haslık, Turan ve Danışık) alakalı olduğunu gösteren araştırmalar bulunmaktadır. Lambert, Okiishi, Finch ve Johnson (1998), Gingerich ve Eisengart (2000), İşlek (2006) tahlil odaklı yaklaşıma dayalı ruhsal danışmanın korkuyu azaltmada tesirli olduğunu rapor etmiştir. Sarıcı-Bulut (2008) tahlil odaklı yaklaşıma dayalı ruhsal danışmanın ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin imtihan korkusu ve sorun çözme marifetleri üzerinde; Sarı ve Günaydın (2016) depresif belirtileri azaltmada tesirli olduğu kararına ulaşmışlardır. Araştırma sonuçları literatürdeki bulgularla benzerlik göstermektedir. Araştırmanın ikinci denencesi “Çözüm odaklı kümeyle ruhsal istişare yaklaşımına dayalı kümeyle ruhsal müracaat oturumlarına katılan öğrencilerin öğrenilmiş çaresizlik ön test, son test puan ortalamalarında plasebo ve denetim kümesindeki öğrencilere bakılırsa istatistiksel olarak manalı bir düşüş olacaktır ve bu düşüş izleme testinde de korunacaktır.” Biçimindedir. Elde edilen bulgular araştırmanın ikinci denencesini de doğrulamaktadır. Buna nazaran tahlil odaklı yaklaşıma dayalı kümeyle ruhsal danışmanın lise öğrencilerinin öğrenilmiş çaresizlik seviyelerini azaltmada tesirli olduğu söylenebilir. Kök (1992), çocuk esirgeme kurumunda kalan çocuklarla yürütülen kümeyle ruhsal danışmanın; Avcı, (2009) ortaöğretim öğrencileri ile yürütülen psiko-eğitimin; Kezele (1985) öğrenilmiş çaresizliği azaltmaya odaklanan bir psiko-eğitim uygulamasının öğrenilmiş çaresizlik üzerinde tesirli olduğu kararına ulaşmıştır. Araştırma sonuçları literatürdeki bulgularla örtüşmektedir. Ergenlik devrinin; bireylerin kendileri ile ilgili yapılan değerlendirmeleri ve geribildirimleri çok önemsendiği bir devir olması ötürüsıyla Tahlil Odaklı Yaklaşım teknikleri içinde bulunan; amigoluk yapma, iltifat etme üzere tekniklerin öğrenciler üzerinde tesirli olduğu gözlemlenmiştir. Bunun yanında sorunun olmadığı durumlara odaklanma, tahlile ulaşmak için neler yapılması gerektiği üzerinde konuşma, tahlile dönük adım atmaya teşvik etme, içsel kaynaklara odaklanma, kuvvetli istikametlerin keşfedilmesi üzere prosedürlerle öğrencilerin problemlerini çözmek için harekete geçtikleri gözlenmiştir. bu biçimdece ruminatif kanılar ve öğrenilmiş çaresizlik hisleri kararı oluşan olumsuz durumlarla baş etmek ismine gayret göstermelerini ve tahlile dönük adımlar atmalarını sağladığı söylenebilir. Küme sürecinde ergenler küme üyeleriyle problemlerini paylaşarak, his ve kanılarını aktarmışlar, birbirlerinin meselelerini dinleyerek onları anlamaya çalışmışlar, öteki arkadaşlarının da 748 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) misal meseleler yaşadıklarını görmüşler, birbirlerine takviye olmayı denemişlerdir. Ergenlerin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyelerini azaltmada kümeyle ruhsal istişarede oluşan terapötik münasebetin de tesiri olduğu söylenebilir. Küme önderinin daha evvel Tahlil Odaklı Kümeyle Ruhsal Müşavere oturumlarını yürütmüş olması, asıl uygulamadan evvel misal bir kümeyle pilot uygulama yapmış olması da önderin tecrübe kazanması, kümenin özelliklerini ve dinamiklerini tanıması açısından olumlu görülebilir. Plasebo kümesinin da araştırmaya dahil edilmesi ve plasebo kümesinde mesleksel rehberlik çalışmalarının yapılması, deney kümesinin puan farklılıklarının küme tesirinden kaynaklanıp kaynaklanmadığını test etmek ismine kıymetli sayılabilir. Bu çalışmanın birtakım sınırlılıkları da bulunmaktadır. Data toplama yolu olarak yalnızca nicel bilgiler kullanılmıştır. Nicel dataların yanında nitel bilgilerin de (katılımcı günlükleri vb.) kullanılması daha kuvvetli araştırma neticelerina ulaşılmasını sağlayabilir. Bu çalışmada kalıcılık ölçümü son testten 1 ay daha sonra yapılmıştır. 6 ay daha sonra yahut 1 yıl daha sonra kalıcılık ölçümlerinin yapılmaması araştırmanın sınırlılıklarından biridir. Bu çalışmanın okul ruhsal danışmanları açısından kıymetli sonuçları bulunmaktadır. Ruhsal danışmanlar tarafınca ruminatif niyet yapısında olan ve çeşitli konularda öğrenilmiş çaresizlik yaşayan öğrenciler tespit edilerek, öğrencilerin bu problemlerle başa çıkmalarına dayanak olunabilir. bu biçimdece çoğunlukla ruminatif niyetler içerisinde olan ve öğrenilmiş çaresizlik hisleri yaşayan gençlerde oluşabilecek anksiyete, depresyon, arkadaşlık bağlantılarında bozulma, akademik başarıda düşme, zayıf sorun çözme maharetleri, düşük ömür doyumu, anksiyete, depresyon üzere sorunlar çözülebilir. Teklifler Araştırma bulguları göz önüne alındığında, kısa müddette tesirli sonuçlar elde edilen tahlil odaklı yaklaşımın okul rehberlik ünitelerinde öğrencilerin sorunlarının çözülmesinde kullanılması faydalı olabilir. Okullarda nazaranv yapan ruhsal danışmanların bilgi ve marifetlerini geliştirmeleri için hizmet içi kurslar düzenlenmelidir. Tahlil odaklı yaklaşıma dayalı kümeyle ruhsal danışmanın öğrenilmiş çaresizlik üstündeki tesirini inceleyen bu çalışma bu bahiste literatürdeki birinci çalışmadır. Bundan daha sonra yapılan araştırmalar farklı örneklem kümeleriyle yapılabilir. bu biçimdelikle farklı kümelerde etkililiği test edilmiş olur. Okul rehberlik ünitelerinde öğrencilerin çeşitli sorunlarının üstesinden gelmelerine dayanak olmak amacıyla etkililiği test edilmiş konularda tahlil odaklı kümeyle ruhsal istişare oturumlarının yürütülmesi faydalı olabilir. Tahlil Odaklı Kümeyle Ruhsal Danışmanın Lise öğrencilerinin ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik seviyelerine etkisinin incelendiği bu çalışmanın ortaokul yahut üniversite öğrencileri üzere farklı örneklem kümeleriyle yapılması alanyazına katkı sağlayabilir. Birebir programın etkililiği teşhis almış bireylerde de test edilebilir. Ülkemizde ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik kavramlarıyla yapılan deher neysel çalışmaların az olduğu göze çarpmaktadır. Tahlil Odaklı Kısa Vadeli Yaklaşım yahut öteki yaklaşımlarla yapılacak deher neysel çalışmaların ruminasyon ve öğrenilmiş çaresizlik kavramlarına tesirlerinin araştırılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. Tahlil Odaklı Ruhsal Müşavere Yaklaşımına Dayalı Kümeyle Ruhsal Danışmanın… 749 www.turkishstudies.net/social Kaynakça Abela, J.R.Z., Vanderbilt, E. Rochon, A. (2004). A test of the integration of the response styles and social support theories of depression in third and seventh grade children. Journal of Social and Clinical Psycholog. 23(5): 653-674. https://doi.org/10.1521/jscp.23.5.653.50752 Alloy, L. B., Abramson, L. Y., Hogan, E., Whitehouse, W. G., Rose, D. T., Robinson, M. S., Kim, R. S. ve Lapkin, J. B. (2000). The Temple- Wisconsin cognitive vulnerability to depression project: lifetime history of axis ı psychopathology in ındividuals at high and low cognitive risk for depression. Journal of Abnormal Psychology. 109 (3), 403-418. https://psycnet.apa.org/fulltext/1973-26160-001.pdf (12 Mart 2015). https://doi.org/10.1037/0021-843x.109.3.403 Ateş, B. (2014). Üniversite öğrencilerinin toplumsal fobi ile başa çıkmalarında tahlil odaklı kümeyle ruhsal danışmanın etkisinin incelenmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstütüsü. Erzurum. Avcı, D. (2009). Öğrenilmiş optimistlik eğitim programının 9. ve 10. sınıf öğrencileri optimistlik seviyelerine tesiri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Aydın, G. (1988). ‘Depresyonda bilişsel kıymetlendirme: DYBÖ yetişkin formunun klinik geçerlilik ve güvenirliği’. Nöroloji Nöroşirürji Psikiyatri Mecmuası. 3 (3), 135-138. Bauchemin, J. (2015). Examining the effectiveness of a short-term solution-focused wellness group iıntervention on perceived stress and wellness among college students. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. The Ohio State University. Büyüköztürk, Ş. (2012). Toplumsal Bilimler için Bilgi Tahlili El Kitabı. Pegem Akademi Yayınları. Ankara. https://doi.org/10.14527/9789756802748 Coakes, S.J. (2005). SPSS 12.0 for Windows: Analysis without anguish. Australia: John Wiley. Çitemel, N. (2014). Tahlil Odaklı kümeyle ruhsal istişare uygulamaları. Nobel Yayıncılık, Ankara. Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2010). Toplumsal bilimler için epeyce değişkenli istatistik. Tek ve fazlaca değişkenli dağılımlar için sayıltıların tahlili, lojistik regresyon tahlili, diskriminant regresyon tahlili, küme tahlili, açımlayıcı faktör tahlili, doğrulayıcı faktör tahlili, yol tahlili. Ankara. Pegem. Dwayne, S. (1996). Relationship between learned helplessness and urban adolescent sorun behavior (Unpublished Doctorate Dissertation). The State University of New Jersey. USA. Dweck, C. S. ve. Repucci, N., D. (1973). Learned helplessness and rein forcement responsibility in children. Journal of Personality And Social Pshychology. 35, 27–34. https://psycnet.apa.org/fulltext/1973-26160-001.pdf (12 Mart 2015 ). Ellis, M.R. (2005). Relationship between parenting styles and children’s motivational style: The development of learned helplessness (Unpublished Master Dissertation). The University of Kansas. Erdur Baker, Ö.,Özgülük, S.B, Turan, N., Demirci Danışık, N. (2009). gençlerde görülen ruhsal belirtilerin yordayıcıları olarak ruminasyon ve öfke/öfke söz usulleri. Türk Ruhsal Müşavere ve Rehberlik Mecmuası. 4, 43-53. Erdur Baker, Ö., Bugay, A. (2012). The Turkish version of the ruminative response scale: An examination of ıts reliability and validity. The International Journal of Educational and Psychological Assessment, 10(2), 1-16 750 Mehmet Ünal – Diğdem Müge Siyez Turkish Studies – Social, 15(1) Gingerich, W. J. ve Eisengart, S. (2000). Solution focused brief therapy: A review of the outcome research. Family Process. 39, 477-498. https://doi.org/10.1111/j.1545-5300.2000.39408.x Gingerich, W. J. ve Wabeke, T. (2001). A solution-focused approach to mental health ıntervention in school setting. Children ve Schools. 23(1), 33-47. https://doi.org/10.1093/cs/23.1.33 İlbay, A.B. (2014). Tahlil odaklı kümeyle ruhsal müşavere uygulamaları. Nobel Yayıncılık, Ankara. İkiz, F.E, ve Çınkı, Ö. S (2016). Ergenlerin Ruhsal Belirtileri İle Duygusal Öz-Yeterlik Seviyelerinin İncelenmesi. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 11/14 Summer 2016. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.9725 İşlek, M. (2006). Tahlil odaklı yaklaşımlara bakılırsa düzenlenmiş imtihan tasasıyla başa çıkma eğitim programının üniversiteye hazırlanan öğrencilerin imtihan telaşı seviyelerine tesiri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Hacettepe Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü. Kezele, G. L. (1985). Psycho-educational intervention with learned helplessness: An analysis of attributional factors of learning disabled adolescents in conjunction with composing written language tasks in the academic setting. Unpublished doctoral dissertation, Marquette University, Milwaukee, USA. http://search.proquest.com/pqdtft/docview/303360009/fulltextPDF. (12 Mart 2015) Ko, M. J., Yu, S. J. ve Kim, Y. G. (2003). The effects of solution-focused group counseling on the stress response and coping strategies in the Delinquent Juveniles. Journal of Korean Academy of Nursing. 3, 440-450. https://doi.org/10.4040/jkan.2003.33.3.440 Kök, M. (1992). Ruhsal danışmanın dezavantajlı çocukların öğrenilmiş çaresizlik, benlik tasarımı ve genel telaş seviyelerine tesiri. Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Toplumsal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. Lambert, M. J., Okiishi, J. C., Finch, A. E. ve Johnson, L. D. (1998). Outcome Assessment: From Conceptualization to Implementation. Professional Psychology: Research and Practice, 29, 63-70. https://doi.org/10.1037/0735-7028.29.1.63 Lyubomirsky, S., Tucker, K. L., Caldwell, N.D. ve öbürleri. (1999). Why ruminators are poor sorun solvers: Clues from the phenomenology of dysphoric rumination. Journal of personality and Social Psychology. 77, 1041-1060. https://doi.org/10.1037/0022- 3514.77.5.1041 Nolen-Hoeksema, S., Girgus, J. S., ve Seligman, M. E. P. (1986). Learned helplessness in children: A longitudinal study of depression, explanatory style and academic achievement. Journal of Personality and Social Psychology. 51, 435-442. https://psycnet.apa.org/fulltext/1986- 31259- 001.pdf (12 Mart 2015 ). https://doi.org/10.1037/0022-3514.51.2.435 Nolen-Hoeksema, S. ve Morrow, J. A. (1991). Prospective study of depression and posttraOkumaya devam et...